Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Side 219

GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
215
Nú kemur í ljós af þeim textauppfyllingum, er hér eru prentaðar í fyrsta sinn, að
Olafur biskup vitnar til sálmabókar. Segir hann í sambandi við föstudaginn langa:
„Gradallinn, Christr Ordinn er fyrer Oss z c. Stendr hann j psalma hokinne hia
messu vpphafinu“. Gradall er hér sama og graduale, antífón eða svar, sem sungið er
ásamt alleluia eða tractus milli pistils og guðspjalls, í upphafi af allarisgráðum. Þetta
upphaf, Christr Ordinn er fyrer Oss, er hvorki í sálmakveri Marteins né Gísla. Gæti
það verið eins og fyrr segir eins konar þýðing á Victimæ paschalis laudes.
Um upphafið: Oss ber að gleðjast og fagna, hefur þegar verið rætl. Sömuleiðis um
glcria patri, kyrie, Guð faðir, gloria dýrð, heiður sé Guði í hæðum, og credo í
móðurmáli.
Mestar líkur eru til, að upphöf þessi séu úr Sálmabók Ólafs. Sú bók hefur þá verið
prentuð ekki seinna en 1562, rétt eins og Finnur biskup segir, en er nú glötuð.
Þar sem líkur eru til, að Sálmabók Ólafs hafi varðveitzt í a. m. k. einni heillegri
afskrift á pappír, og brot eru til af annarri á skinni, skal reynt að svipast um eftir
fleiri heimildum um upphöf úr sálmabókinni til væntanlegs samanburðar.
Ef skoðað er heitbréf Skagfirðinga 12. marz 1566, sem prentað er í DI XIV, nr.
330, koma fleiri upphöf í liós. Auk þess veitir það fræðslu um enn eina ákveðna
guðsþjónustu á dögum Ólafs biskups og segir skýrt, að þá er Guðspjallabókin kom-
in út. Svo segir m. a. í bréfinu:
. . . Suo og hefur oss samankomid ad þar halldist messa af heilagri þrenningu a nefndann dag.
sie fyrst sungid:
Kom þu godi heilagi ande.
med sinne oracio. þa messo vpphaf:
blezud siert þu heilug þrenning.
Kyrie. i modurmale. og:
Alleinasta Gudi j himÍRÍjki.
þar cpter oraciu þa hinu leingre. sem stendr tilgiord a sunnudaginn j gagndagaviku. þar epter
pistilinn þann sem til er giordur a manudaginn j þeirri somu viku. þar epter alleluia:
Heyr þu hin sæla blezada dyrdarfulla þrenning.
Enn epter alleluia sie sunginn Tractus:
0 drottinn minn gior eigi vid oss.
og wid .iij. vers:
Hialpa þu oss. et cetera.
falli allur lydur a knie. þar epter gudspiall sem a Sunnudaginn gagndaga wikunnar er til giort.
Johann. 16. Huers þier bidied. Epter gudspiall sie sunginn psalmurinn:
Gud faudur oc son med helgum anda.
Epter psalminn byriest predikun af vtskyringu sama Gudspialls vm bænina sem þeim þikier gagn-
ligast fyrir almugan er predikar. Ad endadri predikan sie sungin Litania. og sijdan fullgiorist allt
embætti epter kristiligum wana. og ad Gudz ordi medteknu og messunne endadri og lycktadri bæn
gangi þeir . . .
Hér er þá aftur að finna fullkomið form ákveðinnar guðsþjónuslu, bænadagsform.
Hér er um hinn svo nefnda heitdag að ræða eða einmánaðarsamkomu, sem haldin
var þriðjudaginn fyrstan í einmánuði. Einmánuður hefst á þriðjudegi milli 9. og