Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Blaðsíða 187

ENDURSKOÐUN VÖLUSPÁR
183
framtíðar, gerðu mönnunum, þ. e. mannkyni, „dagatal“. Þá er þess að gæta, að
Norðurlandabúar lærðu snemma að nota svokallaðar „dagrúnir“ í stað þess að tákna
dagana með einföldum skorum, en í rímfræði voru íslendingar engir eftirbátar. Er
ekkert því til fyrirstöðu, að íslenzkt skáld, sem bæði var rýnið og rímkænt — og auk
þess einlægur ásatrúarmaður, — kynni vel til slíkra verka og væri því allt slíkt hug-
leikið.
7) I Völuspá (K 38-39) er máninn einn himintungla látinn hverfa af himni fyrir
ragnarök (Sjá „Vsp. Kb.“, 110. bls.). Ber það vilni hinu rímfróða skáldi, sem skildi,
hver missa goðum og mönnum væri í hvarfi „ártalans“, þegar verst gegndi.
8) Þótt eigi komi það berlega fram, má nærri geta, að HV hefur ekki aðeins ljós-
gildi himintunglanna í huga, heldur og rímgildi þeirra, þegar hann lætur valtíva, þá
Höð og Baldur, búa „himininn“ vel eftir ragnarök (K 58).
9) Nöfn nornanna þriggja - og stefin þrjú - tákna rás tímans: fortíð, nútíð og
framtíð (Sjá 175.-176. bls.).
Hið næma tímaskyn skáldsins kemur fram á ýmsa fleiri vegu. Má þar til nefna a)
stígandina í vísunum þrem: „Á varðbergi“ (K 40-42. Sjá „Vsp. Kb.“, 112. bls., og 147.
bls. hér að framan.), b) notkun sagnanna man - veit - sá - sér (Sjá „Vsp. Kb.“,
122.-123. bls.), c) tíðanotkun margra annarra sagna (Sjá „Vsp. Kb.“, 123. bls.), d)
stiklurnar þrjár í K 56-57 (Sjá 130. bls. hér að framan.) og e) niðurlagserindi Völu-
spár, en með því er tekið gríðarlegt stökk, því að völvan hverfur í anda frá fj arlægri
framtíð (K 60) til nútíðar (K 61), þ. e. til þeirrar stundar, er völvan flytur spá sína.
Allt það, sem nú liefur verið rakið og ber vitni um þekkingu og áhuga HV á tíma-
tali og öllu, sem að því laut, er nauðsynlegt að hafa í huga, sé reynt að brjóta til
mergjar dæmi, sem ég hef til þessa látið liggja í láginni, en tel þó vera í beinum tengsl-
um við þau dæmi, sem rædd voru fyrr í þessum kafla (172.—181. bls.). Á ég þar við
orðið ulf í K 52. Vissulega kemur það á óvart, enda hafa flestir útgefendur Völuspár -
eða Sæmundar-Eddu — virt það að vettugi og breytt því í orm eða sniðgengið það
með einverjum hætti. Ekki er því að neita, að forsendur fyrir breytingunni virðast -
í fljótu bragði — ærið traustar, því að hafið er vfir allan vafa, að átt er við orm, þótt
kallaður sé úlfur. En því má ekki gleyma, - og það leyfi ég mér að endurtaka, - að í
fornu máli getur ulfr — eins og vargr — þýtt skaðræðisskepnu eða óvin. Og hver var
óvinur manna og góðra vætta í ragnarökum, ef Miðgarðsormur var það ekki? Jafnvel
má segja, að skáldið hafi undirbúið hinn sérstæða orðaleik með nokkurum fyrirvara.
í K 46 kemur fyrir orðið jgrmungandr, sem merkir frá fyrstu tíð (Rdr. 16) Miðgarðs-
orm. Frummerking orðsins er óvefengjanleg: hinn mikli stafur. Hitt er þó jafnvíst,
að gandr þýðir í fornum kveðskap s. s. úlfur og er - einmitt eins og ulfr og vargr -
notað í merkingunni óvinur. Má mikið vera, ef sú merking hefur ekki verið HV ofar-
lega í huga. En hvernig sem því er háttað, er sannleikurinn sá, að orðið ulfr í K 52
stenzt gagnrýni. Þess vegna er óheimilt að breyta því. Með þeirri fullyrðingu eru samt
engar brigður bornar á, að orðið komi einkennilega fyrir sjónir. Og nú er loks
komið að kjarnanum: Höfundur Völuspár ætlaðist til þess, að „úlfur“ kæmi á