Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Blaðsíða 212
208
GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
nýju texta, 1. Þess. 4: 13-18 og Matt. 24: 15-28. Ólafur biskup setur þessa texta tvo á
26. sd. e. tr., en fylgir Altarisbókinni hinn 27. sd. Missale hefur hins vegar enga texta
þessa tvo daga og ekki Nýja testamentið 1540.
Það virðist því einsætt, að Ólafur biskup styðjist við ákveðna hefð eða eldra
forlag, sem nefna mætti hér til bráðabirgða Missale Holense.
Altarisbókin 1556 tekur upp óbreytta textana úr Biblíu Kristjáns III 1550.
í Guðspjallabókinni eru einkum guðspjallatextarnir nokkuð frábrugðnir Nýja
testamentinu. Hins vegar virðast þeir á fæstum stöðum lagaðir eftir Altarisbókinni
dönsku eða Biblíu Kristjáns III. Skal aðeins bent á vandamál þetta hér. Sá möguleiki
er til, að Ólafur biskup hafi stuðzt við einhverja guðspjallabók danska, þar sem
notaðir hafa verið textar Hans Tavsens úr postillu hans.
Það er ekki rétt, sem dr. Páll E. Ólason segir, að Guðbrandur biskup breyti ekki
útgáfu Ólafs Hjaltasonar nema orðum lítils háttar. Hitt er réttara, að þegar í útg.
1581 nemur hann í burtu hina kaþólsku vankanta á Guðspjallabókinni, setur að
sumu leyti nýjar kollektur á nokkrum stöðum og breytir textavali.
Við athugun á Grallaranum 1594 kemur í ljós, að Guðbrandur biskup heldur enn
3. kollektu Guðspjallabókarinnar einni sem kollektu sd. í föstuinngangi. Einnig held-
ur hann kollektu 3. sd. e. tr. á sama degi. En hvorug þessara finnst eins og áður getur
í Altarisbókinni.
Kollekta 4. sd. e. tr. samsvarar kollektu 5. sd. e. tr. í Guðspjallabókinni, og helzt
þessi röð út alla trinitatissunnudagana. Þannig fellur þá úr bæði Guðspjallabókinni
og Grallaranum kollekta 25. sd. e. tr. í Altarisbókinni.
Kollektu Guðspjallabókarinnar á 6. sd. e. tr. vantar.
Nýjar kollektur finnast á nýársdag, sd. e. miðf., 3. dag páska, 1. sd. e. páska, upp-
stigningardag, vitjunardag Maríu og Mikjálsmessu.
Skulu hér settar kollektur 1. og 2. sd. í aðv. úr Grallara 1594 til samanburðar við
dæmin hér á undan.
1. sd. í aðv. Heyr Herra Gud | Vier bidium þig audmiukliga | Vppvek þijna Magt og kom til
vor | So ad vier mættum Frelsast af þeim Haskasemdum sem yfer oss Hanga | vegna vorra synda |
Og ad vier mættum fyrer þijna hlijfing verda Frelsader og Saluholpner. Þu sem lifer og Rijker
med Gude Fpdur og þeim Helga Anda | einn sannur Gud vm Allar allder allda.
2. sd. í aðv. Heyr Herra Gud Almattugur Fader | Virdstu ad vppuekia vor IJiortu | ad til bua
þijnum Eingietnum Syne vegin | So ad vier Fyrer hans tilkomu mættum þiena þier med lireinu
Hiarta. Fyrer þann sama þinn Eingietin Son Jesum Christum | sem med þier lijfer og Rijker j
einingu hins Helga Anda | einn Gud vm allar allder allda.
Kollekturnar, sem stafa frá Guðspjallabókinni, eru færðar mjög til lútersks rétt-
trúnaðar. Þar að auki eru þær færðar til samræmis við Altarisbókina dönsku og
þá stuðzt við útg. 1556, en ekki seinni útgáfur, hvað sem því veldur.
Nú þegar texti Guðspjallabókarinnar liggur fyrir í heild, þá fáum vér nokkrar
kirkjusögulegar heimildir, sem mikilvægar mega teljast.