Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1967, Blaðsíða 209

GUÐSPJALLABÓK ÓLAFS HJALTASONAR
205
1553, eins og áður er sagt, en hin síðari er tekin úr þýðingu Nikulásar Palladíusar,
bróður Péturs, á „Summaria Christlicher lehr“ eftir Veit Dietrich 1546, sem út kom
1552 og heitir „Summaria offuer vor Christelig lerdom“.
En í Guðspjallabókinni er ekki svo. Þar finnum vér þessi kollektupör aðeins á
sd. í föstuinngang og á 5. sd. e. páska. A nýársdag eru að vísu tvær kollekt-
ur. Hin fyrri er samsvarandi fyrri kollektu Altarisbókarinnar, en hin síðari
er úr Sálmabók 1553. Annars er yfirleitt tekin fyrri kollektan úr Altarisbók-
inni eða þá kollekta Sálmabókarinnar. Þess skal getið, að röð kollektnanna bendir
heldur til þess, að Altarisbókin hafi ráðið úrslitum endanlega. Þó kemur kynleg
skekkja inn á 4. sd. e. tr. Þá er tekin kollekta 3. sd. e. tr. í Altarisbókinni og Sálma-
bókinni. Helzt þessi skekkja út að 26. sd. e. tr. nema á Mikjálsmessu og allraheil-
agramessu, þar eru sömu kollektur og í Altarisbókinni. Kollekta 1. sd. e. tr. er sam-
hljóða Sálmabókinni, en frábrugðin Altarisbókinni. Kollektur 2. til 5. sd. e. tr.
eru settar eins og í Altarisbókinni. Sálmabókin er þar vikunni á undan. Kollektur,
sem finnast ekki í Altarisbókinni, eru í náttmessu á jólanótt, seinni kollektan á ný-
ársdag, 6. sd. e. tr., 2. sd. í níuviknaföslu, furðulík, en frábrugðin þó, gæti verið úr
Sálmabók 1553, 3. kollekta á sd. í föstuinngangi, föstudaginn langa, 1. sd. e. páska
og 3. sd. e. tr. Þessar kollektur eru yfirleitt einfaldar að gerð og gætu verið
bein þýðing úr Missale. Hins vegar er ekki loku fyrir skotið, að þær séu fengnar úr
Handbók Marteins Einarssonar 1555. Því miður er Handbók sú aðeins til í einu
prentuðu eintaki í veröldinni, svo að vitað sé, geymdu í Kaupmannahöfn.
Einkennilegt er það, að tvær af þeim kollektum, sem finnast ekki í Altarisbók-
inni, standa í Bænabók Játvarðs VI, The Booke of the Common Prayer etc. 1549. Koll-
ektan á pálmasunnudag svarar til kollektu Guðspjallabókarinnar á föstudaginn langa,
og kollektan á 3. sd. e. tr. svarar til kollektunnar á sama degi í Guðspjallabókinni.
Auk þess svara kollektur allra fyrstu 25 trinitatissunnudaga í Bænabókinni í réttri
röð til kollektna Guðspjallabókarinnar í réttri röð, þótt orðamunur, að kollektu 3.
sd. e. tr. slepptri, sé hins vegar oft allverulegur. Er þetta einkenni líklegast úr sama
forlagi, missale. Missale hefur trinitatissunnudagana 25, en verði þeir 26 eða 27,
eru teknar kollektur, pistlar og guðspjöll annarra daga. Annars eru missale ofurlítið
frábrugðin á þeim tímum í hinum ýmsu erkibiskupsdæmum. Má greina þau í sundur
eftir uppruna þeirra. Missale Romanum, sem nú er notað, veitir hér litla hjálp, þar
sem það kemur fyrst fram eftir kirkjuþingið í Trient árið 1570.
I Sigurðarregistri er sagt, að 1569 eigi dómkirkjan á Hólum ,,.ij. eingilst brefere
vm arid med pappijr. messobok eingelsk med perment.-----------grallari eingelskur vm
arid“.
Hér er freistandi að ælla, að Olafur biskup liafi á einhvern hátt notfært sér þessa
stólseign við samning Guðspjallabókarinnar. Tvö ensk brefere um árið með pappíra
hafa vel getað verið prentaðar bækur. The Booke of the Common Prayer kom út í
marzmánuði 1549 í London, 2. útg. bókarinnar, The Boke of Common Prayer, kom
út 1552. Hér má geta þess, að svo nefnt Saruin Missale, missale eins og það var