Réttur - 01.01.1968, Blaðsíða 8

seint fram á svið nýlendustefnunnar, var þessi
nýja heimsvaldastefna eðlileg og raunhæf
fyrir iðnaðarstórveldi er hafði nýlega hafizt
til vegs — þurfti ekki lengur að óttast efna-
hagssamkeppni hinna gömlu stórvelda (og
þurfti því ekki lengur á tollvernd að halda)
og taldi ódulbúna samkeppni heima og er-
lendis bezta ráðið til að treysta stöðu sína inn-
an herbúða imperíalismans. Tveir helztu
þættir þessara nýju leikreglna Bandaríkjanna
fyrir síðari heimsstyrjöld — „the Open-Door-
Policy" og „The Dollar Diplomacy"*) sýna
mæta vel mótsögnina milli and-imperíalískr-
ar hefðar Bandaríkjanna annars vegar og
hinnar nýju efnahagsþenslu út fyrir land-
steina og yfirráða yfir erlendum mörkuðum
hins vegar.
Þótt vert sé þannig að leggja áherzlu á
sérkenni bandaríska imperíalismans, má ekki
gleyma hinu, að hann hikaði ekki við að grípa
til fallbysunnar hvenær sem dollaraaðferðin
dugði ekki; svo sem mörg dæmi sýna fyrr
og sxðar.
HUGMYNDAFRÆÐI
IMPERIALISMANS
Vert er í þessu sambandi að benda á að
það er einmitt hin hljóðlátari dollaraaðferð,
andstætt fallbyssuaðferð nýlenduveldanna
gömlu, sem gert hefur forráðamönnum
bandaríska kapítalismans kleift að dylja fyrir
þjóð sinni og umheiminum heimsvaldaeðli
utanríkisstefnu sinnar. Það var Woodrow
Wilson forseti (1913—21) sem lagði öðrum
*) Þcssi steína var einkum mótuð af utanríkisráðherra
Tafts forseta (1909—1913) og skilgreind þannig af honum
sjálfum: „Þessi stefna hefur verið einkennd með því,
að hún beiti fyrir sig dollurum í stað fallbyssukúlna".
fremur hornstein að hinni bandarísku hug-
myndafræði um velgjörðir dollaraðferð-
arinnar: að Bandaríkin væru, í krafti auðs
síns, kölluð til þess að láta aðrar fátækari
þjóðir njóta góðs af gulli sínu, hvort sem væri
í formi verzlunarvarnings eða fjárfestingar
erlendis. Slík efnahagsútþensla var að hans
dómi jafnframt nauðsynleg til að tryggja
Bandaríkjunum frelsi, á grundvelli einstak-
lingsframtaks; því að loknu landnáminu inn-
anlands væru Bandaríkin orðin verzlunar-
veldi sem hlyti óhjákvæmilega að „dragast
inn í baráttu um forustuhlutverk í efnahags-
lífi heimsins". Keppimarkið væri að ná tök-
um á mörkuðum erlendis er drægju til sxn
umfram framleiðslu — mörkuðum „sem ut-
anríkisþjónustan, studd valdi ef þörf krefði,
yrði að hafa greiðan aðgang að." Ríkisstjórn-
in yrði „að opna þessi verzlunarhlið, opna
þau upp á gátt."
Eins og þessar tilvitnanir sýna, gerðist Wil-
son ákafur boðberi efnahagsútþenslu (í skjóli
Open-Door-stefnunnar), ekki aðeins í orði,
heldur og á borði.*) Má raunar leiða sterk
rök að því að hugmyndir hans um Þjóða-
bandalagið hafi miðað að því að gera Open-
Door-stefnuna að leiðarhnoða alþjóðasam-
skipta**), þótt sú stefna væri andstæð hug-
sjón hans um sjálfsákvörðunarrétt þjóðanna.
I þessu samblandi imperíalískrar efnahags-
útþenslu og pólitískra frelsishugmynda, sem
kenningar Wilsons bera með sér, birtist í
skæru Ijósi höfuð mótsögnin í utanríkisstefnu
Bandaríkjanna: gapið á milli hugmyndafræð-
innar (mýtunnar) og efnahagsveruleika
kapítalismans. Sem andlegur lærisveinn
Adam Sm'ths taldi hann frelsi markaðarins
*) Wilson bar persónulega ábyrgð á mörgum pólitískum
og hernaðarlegum íhlutunum Bandaríkjanna í Vestur-
Indíum og M.-Ameríku.
**) Sbr. W. A. Williams: American Intervention in
Russia: 1917—1920 bls. 30. Grein í „Containment and
Revolution,“, Anthony Blond, London, 1967.
8