Réttur - 01.01.1968, Blaðsíða 11

og vesturs" og Jaltasamningunum í febrúar
1945. „En breyting varð á framtíðarsýn Eng-
ilsaxa frá og með sigrinum yfir Þýzkalandi
og smíði kjarnorkusprengjunnar. Þeir töldu
sig þar með hafa höndlað „ósigrandi vald",
og viku sér undan samningsákvæðunum frá
stríðstímanum (sem Stalín vildi framfylgja
áfram) og hugðust í þess stað endurreisa cor-
don sanitaire í A.-Evrópu. Eins og de Gaulle
sagði um afstöðu Vesturveldanna á Potsdam-
ráðstefnunni 1945: „Bandaríkjamenn og
Bretar vonuðust til að vinna það aftur á borði
sem þeir höfðu tapað í orði (á Jaltaráðstefn-
unni)".*)
Dýpstu orsakir kalda stríðsins felast í þess-
um breyttu valdahlutföllum milli imperíal-
ismans og Sovétríkjanna og ásetningi for-
ystumanna hans, Churchills og Trumans, að
þröngva Stalín í krafti kjarnorkusprengjunn-
ar og ofurveldis Bandaríkjanna til undan-
halds. Af þeim ásetningi spratt „hin harða
lína" Churchills um að Vesturveldin gerðu
upp reikningana við Sovétríkin eftir stríðið
og hrifsuðu úr höndum þeirra áhrifasvæðin
í A.-Evrópu. Að baki Iágu svipaðar hvatir og
leiddu til „íhlumnarstyrjaldarinnar" gegn
bolsjevíkabyltingunni 1917, svo og hin hefð-
bundna fríverzlunar- og efnahagsútþensla
bandaríska kapítah'smans.
Það var í fullu samræmi við stjórnmála-
speki Wilsons að þessi stefna var sett undir
forte'kn frelsisins, svo sem berlega kom fram
í Trumankenningunni vorið 1947. Með þess-
ari kenningu — sem var beint framhald af
„uppgjörs"-stefnu Churchills — boðaði Tru-
man krossferð gegn Sovétríkjunum, jafnframt
því sem hann hét því að Bandaríkin mundu
bæla niður vopnaðar uppreisnir, hvar sem
þær brytust út. Þau mundu koma til hjálpar
hverri þjóð sem „vopnaðir minnihlutar"
*) D. Horowitz: Den russiske revolusjon og den kalde
krigen, bls. 46—7.
hygðust „kúga undir sig."*) Á máli frjáls-
lyndrar hugmyndafræði var kenningin rétt-
lætt með því að, í hinni ósættanlegu barátm
sem hafin væri milli „lýðræðis" og „einræð-
is", myndu Bandaríkin hvarvetna styðja „Iýð-
ræðisöflin". En svo sem skýrt kom fram í
Grikklandi, þar sem kenningin var fram-
kvæmd með því að Bandaríkin slógu skjald-
borg um hægrisinnaða einræðisklíku sem rið-
aði til falls fyrir byltingarsinnaðri þjóðfrelsis-
hreyfingu, var „hinn raunverulegi fjandmað-
ur ekki einræði sovétstjórnarfarsins, heldur
gamli fjandinn, sovétbyltingin”.**) Það var
þessi „ógnun við ríkjandi samfélagsskipun í
öllum löndum, sem kalda stríðs áætlun
Bandaríkjanna var ætlað að kveða niður.
Varla er ofsagt að frá upphafi kalda
stríðsins hefur rauði þráðurinn í utanríkis-
stefnu Bandaríkjanna verið sá, að þau hafa
hvarvetna og undantekningarlaust verndað
ríkjandi yfirstéttir fyrir ásókn vinstri sinn-
aðra byltingarafla..." (D. Horowitz).
Orðalag Truman-kenningarinnar á mark-
miðum utanríkisstefnunnar endurspeglaði m.
ö. o. efnahagsmuni kapítalismans á heims-
mælikvarða: að hindra að sósíalískar bylting-
ar drægju fleiri landsvæði undan yfirráðum
heimsvaldastefnunnar. Bandaríkin voru sjálf-
kjörin til að gegna hlutverki þeirrar lögreglu
sem til þurfti, í krafti auðs síns, hervalds og
vegna alhliða hagsmuna sinna. Frá bæjardyr-
um þeirra voru vandamál eftirstríðsáranna
engan veginn bundin við Evrópu eina: þau
vörðuðu sjálfa framtíð auðvaldsskipulagsins
sem heimskerfis. Háskinn sem steðjaði að því,
var þó allur annar en hugmyndafræðingar
frelsisins gáfu til kynna: hann stafaði hvorki
*) Þar sem allar byltingar hefjast með uppreisn vopn-
aðs minnihluta jafngilti kenningin því að Bandaríkin
myndu grípa til gagnbyltingaríhlutunar, hvar sem þörf
krefði; þetta ásannaðist strax í Grikklandi 1947.
••) D. Horowitz: sama rit, bls. 51.
11