Réttur - 01.01.1968, Side 26

fyrir íhlutun (nefnilega til að hindra íhlut-
un!) Bandaríkjanna í málefni hinna ýmsu
ríkja Rómönsku Ameríku.
Fyrsta meiriháttar fórnardýrið var Kúba.
En Kúba var, eina stóra vígið sem Spán-
verjum hafði tekizt að halda, er nýlendu-
veldi þeirra í Ameríku hrundi. Ekki átti
þó nýlendustjórnin á eyjunni sjö dagana
sæla, því eyjarskeggjar voru baldnir í
meira lagi. Árið 1895 var gerð uppreisn
undir forysm Jósé Martí — síðar þjóðhetju
Kúbu. Uppreisnin líktist í mörgu uppreisn
Fidels Castros rúmri hálfri öld síðar. Martí
kom með byltingarsveit sína frá meginland-
inu og gekk á land hjá Santiago á suð-austur-
horni Kúbu. Hann féll sjálfur í fyrstu bardög-
unum við Spánverja, en menn hans héldu til
fjalla og hófu skæruhernað.
Bandaríkjastjórn klæjaði í lófana. Þarna
bauðst greinilega tækifæri til að láta að sér
kveða. Bandarískt auðmagn hafði lengi haft
augastað á Kúbu; á eyjunni voru hin ákjós-
anlegusm skilyrði til stórframleiðslu á ýms-
um suðrænum nytjajurmm, ekki aðeins frjó-
samar lendur heldur einnig — sem ekki var
minna virði — nóg af ódýra svörtu vinnu-
afli. Auk þess hafði hún geysimikla hernað-
arlega þýðingu, ekki sízt með tilliti til vænt-
anlegrar siglingaleiðar um Panamaskurðinn,
sem hafinn var undirbúningur að.
Tvímælalaust var almenningur í Banda-
ríkjunum hlynnmr barátm kúbönsku skæra-
Iiðanna við spænska nýlenduherinn. Banda-
ríkjastjórn veittist því auðvelt að koma því í
kring að sambúð hennar við stjórnina í Mad-
rid versnaði. Nú vantaði aðeins einhverja
átyllu til þess og hefja beina íhlumn. Hún
kom þegar bandaríska herskipið Maine
sprakk í loft upp í höfninn í Havana 15.
febrúar 1898, en þangað hafði skipið verið
sent til verndar bandarískum borgurum og
brottflutnings þeirra ef á lægi. Aldrei hefur
upplýst hverjir þarna voru að verki, en sterk-
ar líkur hafa jafnan þótt benda til þess, að
útsendarar Bandaríkjastjórnar sjálfrar hafi
sprengt skipið í loft upp. Fráleitt virðist að
Spánverjar hafi sjálfir viljað efna til átaka
við Bandaríkin að óþörfu, enda þverneituðu
þeir að hafa átt nokkurn þátt í Maine-málinu.
En hvað sem því líður, Bandaríkin sögðu
Spáni stríð á hendur.
Stríðið stóð í þrjá mánuði og var auðunn-
ið. Bandaríkjamenn hældust um og nefndu
það „glæsilegt smástríð" („a splendid little
war"). Þeir hernámu Kúbu og hirtu um leið
Puerto Rico, Guam og Filipseyjar af hinum
ellihruma spænska nýlendurisa.
Enda þótt Kúba væri að nafninu til sjálf-
stætt ríki eftir að hernámi Bandaríkjahers
var aflétt árið 1902, var hún í raun banda-
rísk hjálenda allt til ársloka 1958, þegar hin-
um illræmda Bandaríkjaleppi Batista vai
steypt af stóli af byltingarher Fidels Castros.
Arið 1901 þvingaði Bandaríkjastjórn
Kúbumenn til að fallast á hinn svokallaða
Platt-viðauka. Auk herstöðva á Kúbu (Guant-
anamo), heimiluðu þessi alræmdu þving-
unarlög Bandaríkjamönnum að senda her til
eyjarinnar hvenær sem þeim þætti „sjálf-
stæði" Kúbu ellegar lífi, eignum og frelsi
einstaklingsins vera á einhvern hátt ógnað.
Þessi heimild var óspart notuð næstu árin. Og
enda þótt beinni hernaðaríhlutun væri að
mestu hætt síðar og Platt-viðaukinn felldur
úr gildi af Roosevelt forseta árið 1934 skerti
það í engu pólitísk og efnahagsleg yfirráð
Bandaríkjanna á Kúbu.
Næsti þáttur sjónleiksins var sviðsettur á
Panamaeyðinu. Bygging Panamaskurðsins
hafði verið á dagskrá allt frá miðri 19. öld, og
raunar gerði Ferdinand de Lesseps, sá hinn
sami og byggði Súezskurðinn, misheppnaða
tilraun til þess á níunda tug aldarinnar. Arið
1903 ákvað Theodore Roosevelt að láta til
26