Réttur - 01.04.1972, Side 54

milli kjósenda og hinna kjörnu er mótaS eftir
markaðssamskiptum með því að umboðið, sem
hinir siðarnefndu fara með, er óafturkræft allt til
loka kjörtímabilsins. Þar við bætist að skipun
embættismanna í stjórnsýslukerfinu gildir yfirleitt
um ótakmarkaðan tíma. Með þessum hætti breytisl
lögformlegt fullveldi almennings í æðsta vald fulÞ
trúa sem geta farið sínu fram í trássi við hagsmuni
umbjóðenda sinna. I borgaralegum flokkum nútím-
ans hefur þetta æðsta vald dregizt í hendur fá-
menns foringjahóps sem tekur flestar stefnumót-
andi ákvarðanir. I þessu flokkskerfi hefur Alþingi
þróazt, að starfsháttum til, í þá átt að verða eins
konar afgreiðslustofnun í höndum ríkisstjórnar. Við
undirbúning lagafrumvarpa koma álitsgerðir svo-
kallaðra hlutlausra sérfræðinga í stað þess frum-
kvæðis, sem eðlilegt væri að þingmenn hefðu í
samráði við umbjóðendur sína.
Raunveruleg áhrif almennings á ganga mála tak-
markast ennfremur af fyrirkomulagi kosninga. Kosn-
ingastefnuskrár flokkanna eru málefnaflækja, sem
gerir almenningi erfitt um vik að lýsa afstöðu sinni
til einstakra, þýðingarmikilla mála. Til þess er
raunar ekki ætlazt af hinu borgaralega valdakerfi,
svo sem sjá má á því að stjórnarskrárákvæði um
þjóðaratkvæði hefur ekki fengizt beitt það sem af
er sögu lýðveldisins. Engan skyldi undra þótt þing-
ræðisskipulag í þessari mynd leiði til pólitísks af-
skiptaleysis manna og neikvæðs viðhorfs til stjórn-
málaiðkana yfirleitt.
Þrátt fyrir augljósar veilur þingræðisins sem
raunverulegs lýðræðisstjórnartækis hefur borgara-
stéttinni tekizt að einskorða stjórnmálabaráttuna
að mlklu leyti við þingkosningar og undirbúning
þeirra. Langt er t.d. síðan Alþýðuflokkurinn fór að
miða starfshætti sína við þá forsendu að Alþingi
væri einhlítt valdatæki til að umbreyta þjóðfélag-
inu. Þess eru hins vegar engin dæmi, þar sem
sósíaldemókratar hafa náð þingmeirihluta og farið
með rikisstjórn jafnvel um áratuga skeið, að þeim
hafi tekizt að hnekkja efnahagslegum og þjóð-
félagslegum yfirráðum borgarastéttarinnar. Fyrir
utan viljaleysi má þar um kenna röngum hugmynd-
um þeirra um eðli valdsins í þróuðum auðvalds-
þjóðfélögum. Það er ekki hlutkennt fyrirbæri sem
hægt er að færa til með breyttum þingmeirihluta,
heldur kerfi margþættra tengsla sem greinast um
öll svið þjóðfélagsins og eru fest í fjölmörgum
stofnunum: verksmiðjum, bönkum, skrifstofum,
skólum, rannsóknarstofum, fjölmiðlum og menning-
armiðstöðvum. Eflaust er valdsvið ríkisins víðtæk-
ara á Islandi en I mörgum öðrum auðvaldsþjóðfé-
lögum. Hver þessara stofnana er misjafnlega bundin
eða óháð hinni pólitísku yfirstjórn þjóðfélagsins,
en því fer fjarri að allir þræðir komi saman í einni
miðju — Alþingi og rikisstjórn. Valdatengslin skip-
ast um ýmis önnur skaut og þar af leiðandi verður
borgaralegri þjóðfélagsskipan ekki umbreytt í
grundvallaratriðum nema verklýðsstéttin nái með
frumkvæði sínu föstum tökum á öllum þráðum
hins þjóðfélagslega valdakerfis.
HUGMYNDAFRÆÐILEGT
FORRÆÐI
BORGARASTÉTTARINNAR
Á vettvangi þjóðfélagsins (í hinu „borgaralega
félagi") eru völdin ekki aðeins háð formlegri skipan
—- hverjum ber ákvörðunarvald í tilteknu máli —
heldur einnig því, út frá hvaða hugmyndalegum
forsendum ákvarðanir eru teknar og málum skipað.
Hér er það cem gætir hugmyndafræðilegs forræðis
borgarastétíarinnar. Jafnvel þótt hin eiginlega borg-
arastétt hafi ekki beint eignarhald nema á hluta
framleiðslutækja og stofnana efnahagslifsins og
hafi ekki á hverjum tíma full tök á ríkisvaldinu,
halda viðhorf hennar, hugmyndir og framtíðarsýnir
um starfsháttu þjóðfélagsins áfram að móta at-
hafnir einstaklinga og hópa. Forræði stéttarinnar
á þessu sviði felst einmitt I því að hugmyndir, sem
miðast við hagsmuni hennar einnar, eru almennt
taldar tjá heildarhagsmuni þjóðfélagsins. Þær gagn-
sýra hugarfar manna og viðhorf svo mjög að þær
verða óaðskiljanlegur hluti hins sjálfsagða og sjálf-
gefna og endurnýjast I vitund nýrra kynslóða í
uppeldi, fyrir tilverknað fræðslukerfis og fjölmiðla.
Hér er t.d. um að ræða ýmisleg grundvallarviðhorf
eins og þau að samkeppnissiðferði sé mönnum
eiginlegt — að hver sé sinnar gæfu smiður — að
eignarhneigð sé mönnum I blóð borin; eða hug-
myndir á borð við það að sjálfsagt sé fyrir hverja
fjölskyldu að eignast þak yfir höfuðið — að sunnu-
dagsmessan í útvarpinu sé ekki áróður — að
starfsvettvangur eiginkonunnar sé fyrst og fremst
heimilið — að sjálfsagt sé að mismuna mönnum
í iaunum eftir menntun. Ellegar þá framtíðarsýnir
102