Réttur - 01.04.1972, Blaðsíða 67

og skilning með þessu ríki byltingarinnar og ef
unt væri slá skjaldborg um það. Þá var líf þess
rikis alltaf i hættu gagnvart ofurvaldi auðvaldsins
i heiminum.
En eftir stríð, þegar mörg alþýðuríki risu upp
með ýmsum hætti og að síðustu kinverska bylt-
ingin 1949, — og þriðjungur veraldar þar með
kominn inn á braut sósíalismans, þá var raunveru-
lega ástandið gerbreytt. Sósialismanum varð ekki
útrýmt af jörðinni meir og spurningin var um á
hvern hátt hann skyldi sigra i þeim hluta jarðar,
sem enn var auðvaldinu ofurseldur.
En aðstaðan til mótunar réttrar afstöðu var erfið
og hin nauðsynlega hugarfarsbreyting miklum
vandkvæðum bundin:
Sovétríkin komu út úr styrjöldinni, krýnd þyrni-
kórónu sigurvegarans yfir nasismanum, — bjarg-
vættur Evrópu undan ógnum Hitlers, flakandi í
sárum eftir ægilegustu mannfórnir nokkurra styrj-
alda: 20 miljónir manna drepnar af nasistum. Og
afturhaldssamasta auðvaldsstjórn jarðar, striðs-
gróðalýður Bandaríkjanna með allt framleiðslukerfi
sitt I fylsta gangi, hafandi ekki misst fleiri menn
í styrjöldinni en annars I umferðaslysum, hóf það
kalda strið, sem „haukar" þeirra heimtuðu að
breyttist I heitt þá og þegar til útrýmingar „komm-
únismans" á jörðinni.
Það var ekkert undarlegt þó mörgum góðum
sósialista veittist oft erfitt að taka afstöðu til ein-
stakra atburða, er nú gerðust, eða atriða. Þegar
forustumenn Sovétríkjana sýndu þröngsýni eða of-
stæki I vissum málum, þá reyndi á kommúnista
og aðra vinstri sósíalista að kunna að taka sjálf-
stæða afstöðu I málinu, — varast annarsvegar —
að lenda I blindri fylgispekt við forustu Komm-
únistaflokks Sovétríkjanna vegna almennrar sam-
úðar með Sovétríkjunum og hinsvegar að hrekjast
yfir i fjandskap við þau, vegna stórfelldra mistaka,
jafnvel glæpa, sem foringjar þeirra gerðu sig seka
um.
Árið 1948 reyndi fyrst fyrir alvöru á þetta. For-
usta Kommúnistaflokks Sovétríkjanna „bannfærði"
Kommúnistabandalag Júgóslaviu og notfærði sér til
þess nokkurn pólitískan ágreining, en grunur minn
er sá að undirrótin hafi verið að rikisvald Júgó-
slavíu hafi ekki vilja ganga að ákveðnum kröfum,
er Sovétstjórnin gerði til þess. Málið var sótt af
miklu ofstæki og hörmuleg málaferli og dómar
yfir saklausum mönnum voru sett á svið og ágætir
kommúnistar drepnir án allra saka.
Danski kommúnistaflokkurinn (DKP) tók sömu
afstöðu og kommúnistaflokkur Sovétrikjanna og
fordæmdi Títo, flokk hans og ríkisstjórn mjög
harðlega.*) Sósíalistaflokkurinn íslenzki hafði ekki
tekið neina afstöðu, hvorki með „Tito né Stalin",
leitt það hjá sér að dæma I þeim ágreiningi. En
þessi ólíka afstaða hafði ekki áhrif á samúð
flokkanna hver með öðrum.
Aksei Larsen hafði verið hér heima 1947, bjó
þá lengst af hjá Brynjólfi Bjarnasyni. Það var þá
norræn þingmannaráðstefna og þeir Hilding Hag-
berg og Jörgen Vogt voru frá sænsku og norsku
kommúnistaflokkunum. — Ég man það var svo
mikið rigningasumar að Aksel sá aldrei Esjuna, en
hinsvegar Heklugosið og þótti það góð „uppbót“.
Þetta mun hafa verið fyrsta heimsókn hans til
Islands. — Árið 1949 sat ég með honum og félög-
um I góðum fagnaði þegar minnst var aldarafmælis
danska ríkisþingsins. — 1952 komu þau Alfred
Jensen og kona hans Ragnhild Andersen og dvöldu
hjá okkur hér heima. Þannig voru á ýmsan máta
persónuleg sambönd milli flokkanna.
En það kom ekki í veg fyrir ólíka afstöðu í
ýmsum málum.
Sósíalistaflokkurinn íslenzki tók eindregna af-
stöðu með því að stofna Norðurlandaráð. Ég var
einmitt fuiltrúi hans á norræna þingmannafundinum
i Stokkhólmi 1951, er stofnunin var ákveðin. Hins
vegar voru allir kommúnistaflokkar Norðurlanda
andvlgir stofnun Norðurlandaráðs. Og vitað var að
Sovétstjórnin leit þá á það með tortryggni. Enginn
finnsku flokkanna tók þátt I þvi. — Greinilegt var
að þessir aðilar óttuðust að hér væri á ferðinni
einhver angi af Atlandshafsbandalaginu. Og það
var rétt eins og hinir ofstækisfullu Nato-flokkar
Islands vildu staðfesta þá skoðun, með því að
brjóta I ofstæki sínu og hatri á sósialistum allar
reglur Norðurlandaráðs, til þess að útiloka okkur
sósíalista frá því að eiga fulltrúa á fundum þess.
Styrkleiki Sósialistaflokksins var nægur til þess
að eiga einn fulltrúa, þegar kosið væri í sameinuðu
þingi, eins og gera skyldi eftir reglunum, — en
Natoflokkarnir íslenzku létu kjósa þrjá menn í
neðri deild og tvo I efri til að útiloka okkur. Máske
*) I ræðu sinni á 17. flokksþingi DKP 1952 talaði
Aksel um „Titoklikens forræderi i Jugoslavien, som
havde fört til et fascistisk diktatur over det jugo-
slaviske folk".
115