Réttur - 01.04.1972, Page 65

flokkinn. Árið 1936 varð hann rikisþingmaður
og var kosinn í miðstjórn flokksins og 1938
varaformaður hans. Hann var handtekinn 22.
júni 1941, en tókst að sleppa. Tók við for-
ustu flokksins eftir fangelsun Aksels 1942.
Ritaði bæði í blöð og leynilega bæklinga.
Náði vissu samstarfi við H. C. Hansen og
fleiri sósialdemókrata um samstarf. Tók i
janúar 1945 sæti i frelsisráðinu i veikindum
Houmanns og samdi í febrúar við Christmas
Möller og fleiri um mikilvæg mál í Stokk-
hólmi. Varð samgöngumálaráðherra í mai
1945. Nazistar náðu honum aldrei, en Ragn-
hild Andersen, sem síðar varð kona hans,
var fjögur ár í fangabúðum nazista eins og
fleiri. Þau hjónin voru hér á Islandi 1952 og
eiga hér marga kunninga.
Mannval danska flokksins hafði verið skólað,
þroskað og þjálfað, i þrengingum þeim, sem flokks-
menn lentu í, og i þeirri hörðu, lifshættulegu bar-
áttu, sem flokkurinn hafði tekið forustu í.
Það var eftirtektarvert — og því eiga Islendingar
ekki að gleyma, — að þegar við stofnuðum lýð-
veldið 1944 — og urðum af stjórnarfarslegum á-
stæðum einmitt að nota tækifærið, meðan við
höfðum flutt konungsvaldið inn í landið* og ýmsir
Danir tóku okkur það illa upp á þeim erfiðu tímum
þeirra, — þá voru það einmitt kommúnistarnir
dönsku, þeir þeirra, sem enn gátu tjáð sig, sem
sýndu skilning og létu í Ijós samúð á afstöðu og
aðgerðum vor Islendinga.
í HRINGIÐU
EFTIRSTRÍÐSÁRANNA
Danski Kommúnistaflokkurinn átti tvo ráðherra í
stjórn þeirri, er mynduð var strax eftir frelsun Dan-
merkur 5. mai 1945, þá Aksel Larsen og Alfred
* Konungsvaldið var flutt inn í landið 10. april 1940
og i krafti þess gátum við löglega samþykkt lýð-
veldisstjórnarskrána, en sá „flutningur" var tak-
markaður við striðslok, svo strax eftir strið hafði
Kristján konungur vald sitt að nýju, til að neita
stjórnarskrárbreytingu i lýðveldi um staðfestingu.
Jensen, en auk þess var Mogens Fog í ríkisstjórn-
inni.
Ég hitti Aksel fyrst aftur eftir stríð á hóteli i
Osló, er við vorum báðir þangað komnir til þess
að sitja flokksþing norska Kommúnistaflokksins i
ágúst 1945. Varð með okkur mikill fagnaðarfundur,
þvi hann var vissulega úr helju heimtur. Með hon-
um var þá Svend Nielsen, einn af hetjunum úr
neðanjarðarbaráttunni. Við Akcel fluttum síðar ræð-
ur á geysifjölmennum útifundi, sem Kommúnista-
flokkurinn hélt á Young-torvet, þar sem einnig töl-
uðu fulltrúar norskra og sænskra kommúnista, mig
minnir Hiiding Hagberg og Jörgen Vogt.
Alltaf sýndu dönsku kommúnistarnir sama skiln-
inginn á þjóðlegri afstöðu Islendinga. Dönsk samn-
inganefnd kom hingað heim eftir strið, til þess að
semja um viss atriði milli ríkjanna og handritamálið
kom auðvitað á dagskrá. Thorkil Holst, sem nú er
ritstjóri „Land og Folk", var fulltrúi kommúnista í
nefndinni. Ég minnist þess alltaf hve hrifinn hann
var af ræðu, sem Kristinn E. Andrésson, er var full-
trúi Sósialistaflokksins í íslenzku nefndinni, hafði
haldið á nefndarfundi. Hann kvað augu margra
Dananna þá fyrst hafa opnazt fyrir því hvers virði
handritin voru Islendingum og hvers vegna. — Og
oft hefur Thorkild Holst minnst síðar á kveðjusam-
sæti það, er forsætisráðherra hélt dönsku samn-
inganefndinni, — nýsköpunarstjórnin sat þá að
völdum, sérstaklega þegar Ólafur Thors tók að
stjórna sameiginlegum söng i veizlulok — og þótti
honum það brjóta skemmtilega í bág við alla
stranga hirðsiðil
Fyrstu dönsku þingkosningarnar eftir strið voru
haldnar 30. október 1945. Kommúnistaflokkurinn
fékk nú 255.000 atkvæði, um 12,4% alls fylgis og
fékk 18 þingmenn. (Sósíalistaflokkurinn íslenzki
fékk 1946 19,5% fylgis hér heima og 10 þingmenn).
En sósíaldemókrataflokkurinn hafði tapað 18 þing-
sætum og minnihlutastjórn „Venstre"-flokksins tók
við rikisstjórn, kalda striðið hófst skömmu siðar og
nú tók við það verkefni að glinia við vandamál
annars eðlis en þess, er sósíalistísk hreyfing hafði
fengizt við fram að þessu. Er hér ekki átt við þau
vandamál, sem þiðu danskrar alþýðu að loknu
stríði, heldur ætla ég hér aðeins að ræða um
tvennt af þvi, sem þeið nú danska Kommúnista-
flokksins sem og fleiri þeirra, er staðið höfðu sig
af miklum hetjuskap í striðinu. Og að svo miklu
leyti, sem siðara atriðið og afstaða flokksins i þvi,
veldur nokkru um fylgistap hans eftir stríð, þá má
113