Réttur - 01.04.1972, Blaðsíða 59

Thöger Thögersen (myndin er teiknuð í Horseröd
fangelsinu 1941 af Knud A. Larsen)
Marie Nielsen
(teikning 1920 í Petrograd af Brodski)
Einhver fyrsti danski sósialistinn, máski sá fyrsti,
sem kemur til íslands og skrifar um það frá sósíal-
istísku sjónarmiði ,er Martin Andersen-Nexö. Hanri
kemur hingað sem fréttaritari ..Politiken" einmitt
á þeim árum, þegar höfuðrit hans ,,Pelle Erobrer-
en" er að koma út (1905—10) og skrifar grein sem
birtist i „Politiken" 5. ágúst 1909 og var þýdd og
prentuð í „Isafold" 18. ág. s.á. Tekur hann þar
eindregið afstöðu með sjálfstæðisbaráttu vorri og
segir m.a.: „Islendingar eru þjóð og ósk þeirra
sem þjóðar verður að vera æðstu lög." („Islend-
erne er et Folk og deres D’nske sem Folk maa
være suverænt").
Danski sósíaldemókratafiokkurinn hafði að því er
Hendrik Ottosson segir frá í „Frá Hlíðarhúsum til
Bjarmalands", úrslitaáhrif á samningsgerðina 1918
(sjá bls. 210—212). Það var samkvæmt frásögn
*) „Réttur" minntist Andersen-Nexö á aldarafmæli
hans 1969. Var þar og rakið samstarf vort við hann.
Hendriks Hallbjörn Halldórsson prentari, sem iagði
til á fundi Jafnaðarmannafélagsins að skora á Al-
þýðusambandsstjórnina að senda mann til Kaup-
mannahafnar til þess að ná sambandi við sósíal-
demókrataflokkinn um iausn þessa máls. Sendi
sambandsstjórnin Óiaf Friðriksson i þessum er-
indagjörðum og hafði hann síðan samband við F.
Borgbjerg, sem þá var ritstjóri Socialdemokraten
og einn höfuðleiðtogi flokksins. Var Borgbjerg
síðan i dönsku nefndinni, er samdi hér heima.
Vafalaust er það rétt að danskir sósíaldemókratar
hafa haft áhrif til góðs um mikla tilslökun af hálfu
Dana, sem líka voru að hugsa um Slésvig-Hol-
sten, — en hinu gæti ég og trúað að það hafi að
miklu leyti verið þeim að kenna að hættulegasta
atriðið var sett í þennan samning: sameiginlegi
borgararétturinn, þótt ekki yrði úr því sú hætta,
sem hugsanleg var. „Alþjóðahyggja" sú, sem i því
ákvæði birtist, risti ekki djúpt og var fráleitt að
þrjátíu sinnum stærri þjóð áskildi sér slíkt við fá-
menna þjóð. En það var þetta ákvæði sem leiddi
107