Réttur - 01.04.1974, Blaðsíða 52

hlaupi. Höfuðatriðið að sleppa aldrei takinu,
hvernig sem þurfti að dulbúa það: draga
silkihanska yfir járnhnefann.
Og hugmyndin um „leigu" á Keflavíkur-
flugvelli fyrir „starfsfólk" Bandaríkjanna var
lögð fyrir vissa íslenska valdamenn. Það leit
ósköp sakleysislega út — í augum þeirra,
sem blindir voru fyrir allri bandarískri yfir-
drottnunarhættu. Það var eins og Tolstoi
sagði um ríku mennina, er sætu á herðum
fátæklinganna og kúguðu þá, — þeir vildu
allt fyrir þá fátæku gera — sögðu þeir —
nema fara af baki. Og Bandaríkin þóttust
nú vilja uppfylla allar óskir Islendinga, jafn-
vel láta hermenn sína hafa fataskipti, — allt
gera — nema fara.
Eg veit ekki með vissu hvenær Ólafur
Thors hefur fengið að vita það að nýjar til-
lögur voru á ferðinni frá Bandaríkjunum, en
trúað gæti ég að það hafi verið strax í maí—
júní 1946. Eg býst við að honiim hafi verið
gert ljóst að hann ætti um tvo kosti að velja:
annaðhvort sæti Bandaríkjaher hér áfram í
herstöðvum sínuml0) hvað sem Islendingar
segðu, eða íslenska ríkisstjórnin gerði ein-
hverja þá samninga sem tryggðu honum af-
not af herstöðvunum fyrst um sinn. Viður-
kenning á þessum úrslitakostum lá í þeim
rökum Ölafs að Keflavíkursamningurinn
væri eina leiðin til að „losna við herinn",
m. ö. o.: ella sæti herinn kyrr. Olafur var á
þessum tíma mjög viðkvæmur í sjálfstæð-
ismálinu. Honum þótti miður, er ungu menn-
irnir í Sjálfstæðisflokknum (eins og Gunnar
Thor. og Sig. Bjarnason) voru að halda rót-
tækar ræður, sem gátu virst beinast gegn
honum. Hann sagði við mig nokkru eftir
1. des. 1945 út af ræðu Gunnars: „Ef það
átti að halda svona ræðu, þá átti ég að halda
hana."
Rétt eftir kosningarnar 1946 talaði Olafur
við mig og bað um hvort við vildum ekki
ganga inn á að hann hætti sem forsætisráð-
herra og Bjarni Benediktsson tæki við. Kvaðst
hann þá myndi draga sig í hlé í stjórnmálun-
um. Eg neitaði auðvitað samstundis og kvað
óhugsandi að þessi stjórn héldist saman án
hans forustu. Síðan var ekki meira á það
minnst.
En ég hef oft hugsað um þetta samtal
síðan. Ekki veit ég hvort Olafur hefur minnst
á þetta við nokkurn mann, nema máski konu
sína. Olafur er þá 54 ára. Það þykir ekki hár
aldur nú, en það var þá meðalaldur stjórn-
málamanna íslenskra af hans kynslóð.17)
Ols.fi þótti nýsköpunarstjórnin hápunktur
ævi sinnar, sú samvinna höfuðstéttanna og
umbylting lífskjara þjóðarinnar er þá var
tryggð vera mesta afrek sitt og hefur viljað
fá að hætta þeim leik þá hæst stóð. (Það var
engin tilviljun að hann kaus síðar að hætta
eftir sættina við Eðvarð Sigurðsson 9- nóv.
1963, er afstýrði hörðum átökum þá). Máske
hefur það verið hugboðið eða vitneskjan um
þá örlagaríku samninga, sem hans biðu, er
olli þessari löngun hans til að losna. En hann
gat auðvitað ekkert sagt mér, um hvað á bak
við bjó. Máske hefur þessi ósk hans verið
óbein tjáning á því fornkveðna: „Takið þenn-
an kaleik frá mér."
Síðan gerði Olafur Keflavíkursamninginn
við Cummings, deildarstjóra, er hingað kom
og var hér löngum með heilan hóp sér-
fræðinga, en Olafur mun mestmegnis hafa
verið einn eða haft Gunnar Thoroddsen sér
við hlið, — en ráðherrum Sósíalistaflokksins
var ekki skýrt frá neinu. 20. sept. var Kefla-
víkur samningurinn lagður fyrir Alþingi, 5.
október var hann samþykktur og nýsköpun-
arstjórnin sprakk. En í 4 mánuði stóð nú
stjórnarkreppa, nýsköpunarstjórnin sat til 4.
febrúar 1947.
Það var Ijóst að annarsvegar var áhugi
hjá Olafi fyrir að mynda nýsköpunarstjórn
124