Réttur - 01.04.1974, Blaðsíða 40

kvæmt láns- og leigu-lögum, er sett voru í
febrúar 1941 og einnig rætt um að Banda-
ríkin fengju afnot af flugstöð á Islandi. Þó
var talið að Roosevelt væri enn í apríl ekki
á því að setja upp herstöð á Islandi. En 26.
maí er hann farinn að hugleiða „hervernd”
þar og 28. maí biður Churchill hann um það
í skeyti að taka við nervernd á Islandi og
áleit best að það yrði gert án þess að gera
boð á undan sér, en Roosevelt var andvígur
slíkri aðferð. Virðast málsmetandi Banda-
ríkjamenn hafa álitið íslendinga mjög á-
fram um ameríska hervernd.
I síðasta blaði sem út kemur af Þjóðvilj-
anum áður en hann er bannaður, er enn var-
að við yfirvofandi hernámi Bandaríkjanna.
I leiðaranum undir fyrirsögninni „Skipti-
mynt" stendur m.a.:
„IslancL er þannig sett á jörðinni að það
verður ein skiptimyntin, sem notuð verður i
þessari verslun auðvaldsherra stórþjóðanna.
— Bretar hemámu landið 10. maí 1940. Síð-
an hefur þrásinnis verið um það rcett að
Bandaríkin tcekju við herfanginu. Það er lið-
ur í sömu herferðinni. Það er breska auð-
valdinu til hjálþar, en þýðir þó vaxandi völd
Bandaríkjaauðvaldsins á kostnað þess breska.
Það eru miklar líkur á að til þess komi
nú fyrr en varir að Bandaríkin taki við þeim
völdum og þeirri aðstöðu, sem Bretar hafa
myndað sér hér. Þetta er ekki fagnaðarefni
fyrir okkur, síður en svo. Þetta er aðeins ný
staðfesting þess, að smáþjóð er frá sjónar-
miði auðvaldsherranna, hvort sem þeir eru
þýskir, breskir eða bandarískir, aðeins tceki-
fceri til þess að safna auði."
Þetta var 27. apríl 1941. Um kvöldið
framkvæmdi breski herinn bannið á Þjóð-
viljanum, handtók ritstjóra hans og blaða-
mann og lét flytja í fangelsi á Bretlandi og
hertók afgreiðslu blaðsins.
I júnílok er svo látið til skarar skríða að
beygja íslensku ríkisstjórnina til að láta að
vilja Bandaríkjanna og Bretlands. Skal nú
sagt frá því, er gerist að tjaldabaki samkv.
heimildum í skýrslum Bandaríkjanna, en áð-
ur birt hin hreinskilnislega frásögn Cordell
Hull, hins íhaldssama en heiðarlega utan-
ríkisráðherra Roosevelts, um þennan atburð
í endurminningum hans. Hún hljóðar svo
(leturbr. mínar.):
„Við gerðum á Norður-Atlantshafi meiri-
háttar ráðstöfun til verndar okkur sjálfum
með því að senda hernámslið til Islands í
byrjun júlí, til að taka við af breska her-
liðinu þar.r,)
Þá er að líta á frásagnir bandaríska utan-
ríkisráðuneytisins'', af því, sem gerðist gagn-
vart Islandi:
„Halifax lávarður (sendiherra Breta í
Washington) kom með skeyti til utanríkis-
ráðuneytisins (Bandaríkjanna) á miðviku-
dagskvöld, 25. júní, og las fyrir (Sumner)
Welles, staðgengli utanríkisráðherra, skilaboð
viðvíkjandi skýrslu, er sendiherra (Breta) í
Reykjavík hafði sent breska utanríkisráðu-
neytinu 24. júní:
1. Breski sendiherrann hafði rætt við ís-
lenska forsætisráðherrann um að nauðsynlegt
væri fyrir íslensku ríkisstjórnina að óska
eftir („request") því við ríkisstjórn Bandaríkj-
anna að hún verndi Island og láti amerísk-
an her leysa breska hernámsliðið af hólmi.
Forsætisráðherrann hafði svarað því til að
ýmsir einstakir ráðherrar í stjórninni væru
hlyntir þessari ráðstöfun, er lögð væri til, en
hann sjálfur, forsætisráðherrann, væri and-
vígur henni.
2. Forsætisráðherrann hafði sagt að hreyf-
ing hefði verið uppi á Islandi síðasta haust
um að bera fram svona ósk við stjórn Banda-
ríkjanna, en þá hefði bandaríski ræðismað-
urinn ráðið frá slíku eftir fyrirmælum frá
Washington.
112