Náttúrufræðingurinn - 2002, Qupperneq 74

Náttúrufræðingurinn
var. nux) en því var upphaflega lýst
af W.C. Bragger 1900-1901 úr jarð-
lögum frá lokum síðasta jökulskeiðs
í Oslóarfirði í Noregi. Því svipar all-
mikið til ósatoddu en er mun kúpt-
ara, með hlutfall breiddar /lengdar á
bilinu 0,53-0,63.
ÚTBREIÐSLA OG
VISTFRÆÐI
Jökultodda lifir í dag umhverfis
Norðurheimskautið, einkum á há-
arktíska fánusvæðinu, en teygir sig
suður í lágarktíska fánusvæðið við
Labrador, Novaja Zemlja og í Hvíta-
hafi (2. mynd). Hún hefur fundist
við Austur-Grænland suður að
68°10'N og Vestur-Grænland suður
að 77°N, einnig við Svalbarða og
Novaja Zemlja, í Barentshafi, Hvíta-
hafi, Karahafi, Laptevhafi, Austur-
Síberíuhafi og Tsjúkothafi (Mosse-
witsch 1928, Jensen 1942, Ockel-
mann 1958, Scarlato 1981). Við Norð-
ur-Ameríku hefur hún fundist frá
Beringssundi í norðri og suður að
mynni Yukonfljóts (Hopkins o.fl.
1974) og austur á bóginn um Beau-
fortshaf, Ellesmereeyju, Hudsonflóa
og Baffinsflóa til suðurhluta Labra-
dors (Bemard 1979, Lubinsky 1980).
Island er því sunnan við núverandi
útbreiðslusvæði tegundarinnar, en á
kuldatímum tengdum jökulskeiðum
ísaldar hefur hún alloft náð suður á
bóginn hingað til lands.
Við Austur-Grænland er jökul-
todda algeng inni í fjörðum frá
Jorgen Branlundsfirði í norðri til
Mikisfjarðar í suðri, einkum á dýpi
milli 10 og 50 m þar sem sjávarhiti er
frá 0°C til -1,7°C (Ockelmann 1958).
Þar virðist hún þrífast best á leir og
eðjubotni framan við árósa og jökul-
sporða þar sem mikið framboð er á
fersku vatni frá bráðnandi jöklum
og mikið af jökulleir og eðju í vatn-
inu. Á slíkum svæðum verður seltu-
magn sjávar oft frekar lágt, 25-
34,5 %o. Flest eintökin frá Austur-
Grænlandi tilheyra Portlandia arctica
var. portlandica, fáein tilheyra und-
irtegundinni P. arctica siliqua og að-
eins örfá P. arctica var. nux
(Ockelmann 1958). Svipaða sögu er
að segja frá Norður-Kanada þar sem
afbrigðið portlandica heldur sig nær
eingöngu á litlu dýpi við árósa og
framan við jökla (Lubinsky 1980).
Stofninn í Hvítahafi er einangraður
frá aðalútbreiðslusvæði tegundar-
innar og telja margir að hann hafi
orðið þar eftir þegar jökultoddan
dró sig norður á bóginn undan
hækkandi sjávarhita í lok síðasta
jökulskeiðs (Brogger 1900-1901,
Ockelmann 1958). í Hvítahafi lifir
hún víðast á meira dýpi en 33 m þar
sem sjávarhiti er 0,5°C til -1,4°C
(Jensen 1942). Á einum stað vestar-
lega í Hvítahafi hefur tegundin hins
vegar fundist á um 23 m dýpi þar
sem sjávarhiti í júlí nær 3,6°C (Jen-
sen 1942). Eintökin úr Hvítahafi til-
heyra flest dæmigerðri jökultoddu
(Portlandia arctica artica), en allmörg
eintök hafa einnig fundist sem líkj-
ast mjög P. arctica var. portlandica
(Mossewitsch 1928).
Jökultoddan er setæta og til-
heyrir fánusamfélagi sem grefur
sig grunnt niður í eðjukenndan
botninn (ífánu). Kjördýpi teg-
undarinnar er 10-50 m, en hún
hefur fundist frá 2 m dýpi niður á
339 m dýpi við Austur-Grænlandi
(Ockelmann 1958). Bernard (1979,
1983) nefndi nokkur eintök af jök-
ultoddu af 2.560 m dýpi úr
Beaufortshafi, en benti á að þau
væru svolítið frábrugðin dæmi-
gerðri jökultoddu, sem héldi sig að
mestu á grunnsævi, og tilheyrðu
því ef til vill annarri tegund. Jökul-
toddan virðist kunna best við sig í
ísöltum sjó inni í fjörðum þar sem
hröð setmyndun á sér stað að vor-
og sumarlagi og hitastig sjávar er
undir 4°C. Kjörhitastig hennar er
frá 0°C til -1,7°C og sjaldgæft er að
finna hana í sjó með hærra hitastigi
en 2,5°C (Jensen 1942, Bernard
1983). Hins vegar hefur Jensen
(1942) bent á að þar sem sjávarhiti
við botn er um 4°C er botneðjan
sem dýrin hafast við í mun kaldari,
t.d. við Austur-Grænland næstum
því 0°C. Jökultoddan gýtur stórum
eggjum með mikilli forðanæringu,
en sviflirfustigið er stutt. Tegundin
er einkennisdýr Portlandia-samfé-
lagsins, en lifir einnig á mörkum
Macoma- og Portiandia-samfélag-
anna (Ockelmann 1958).
74