Náttúrufræðingurinn - 2004, Page 43

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Höskuldur Búi Jónsson, Hreggviður
Norðdahl og Halldór G. Pétursson
Myn dað i
BERGHLAUP
Vatnsdalshóla?
Vatnsdalshólar hafa löngum verið taldir ein af furðum íslenskrar náttúru.
Þeir hafa verið sagðir óteljandi og frá örófi alda hafa ferðamenn sem og
Húnvetningar eflaust velt fyrir sér myndun þeirra, enda lá þjóðleiðin
löngum í gegnum sjálfa hólaþyrpinguna. í gömlum ferðabókum og þjóð-
sögum má víða finna lýsingar á hólunum og hugleiðingar um þá og tilurð
þeirra.
Kveikjan að greininni, sem
hér birtist, eru tvö náms-
verkefni sem Höskuldur Búi
Jónsson vann við Háskóla Islands á
árunum 1997-1998 að frumkvæði
og undir leiðsögn hinna höfund-
anna. Annað verkefnið, sem styrkt
var af Nýsköpunarsjóði náms-
manna, fjallaði um skriðufallavá á
nokkrum stöðum á landinu, m.a. í
hlíðum Vatnsdalsfjalls.1 Hitt var
BS-verkefni í jarðfræði og fjallaði
um kortlagningu og rannsóknir á
Vatnsdalshólum.2 Meginniðurstaða
ofangreindra rannsókna er að
Vatnsdalshólar (1. mynd) hafi
myndast við einhvers konar berg-
hlaup úr hlíðum Vatnsdalsfjalls eins
og Jakob H. Líndal3,4 og Ólafur Jóns-
son5 höfðu áður haldið fram. Hér
eru dregnar saman helstu niður-
stöður þessara tveggja verkefna og
um þær fjallað í ljósi eldri og yngri
rannsókna á tilurð Vatnsdalshóla.
Hvað er berghlaup?
Á íslensku nefnist það berghlaup
þegar heilar fjallshlíðar hafa hlaupið
eða skriðið fram í einu vetfangi og
myndað hauga úr bergmulningi á
láglendinu neðan við.5,6 Samkvæmt
erlendum skilgreiningum á berg-
hlaupi (e. rock slide) þá er það
hreyfing bergmassa sem rennur á
undirlagi eða skerfleti, sem er sem
næst samsíða halla fjallshlíðar. Mis-
gengi, sprungur og lagskipting, auk
veikbyggðra millilaga, auka því
líkur á berghlaupum. I hlíðinni
myndast brotsár þar sem berg-
massinn var áður og er það oft
áberandi en fer þó eftir stærð berg-
hlaupsins og því hvort síðari
Náttúrufræðingurinn 72 (3-4), bls. 129-138, 2004
129