Náttúrufræðingurinn - 2004, Side 64

Náttúrufræðingurinn
þau grasfræi. Öryggissvæðin voru
völtuð öðru hverju og hafa síðan
myndast þar sléttar grasflatir. Aður
voru hreiður stormmáfanna mest á
öryggissvæðunum, þegar gróður
var náttúrulegri og svæðið ósléttara
en nú, eins og sést á 6. mynd (bls. 12)
í grein höfunda frá 1990.5 Meðan á
þessum framkvæmdum stóð fækk-
aði fuglunum við völlinn, en þeir
sem eftir voru gerðu sér hreiður í
grjótkantinum efst í fjörunni, sér-
staklega við norðurenda flug-
brautarinnar og austan hennar.
Eggjataka var einnig stunduð á
þessum árum eða þá að stungið var
á eggin í hreiðrunum. Þá hefur
komið fyrir að stormmáfar hafa
verið skotnir við flugvöllinn. Storm-
máfar eru friðaðir og þess vegna er
ólöglegt að skjóta þá, einnig að tína
egg þeirra eða eyðileggja á annan
hátt, en flugvallarstarfsmenn gerðu
þetta til að freista þess að hindra
varp þeirra innan flugvallarins.6
Við Þverá í Staðarbyggð er eitt
stærsta stormmáfsvarpið í Eyjafirði;
árið 1995 voru þar 39 pör en hafði
fækkað í 23 árið 2000. Hugsanlegt er
að umfangsmikið malamám á Þver-
áreyrum með tilheyrandi umferð,
skarkala og mannaferðum eigi þátt í
þessari fækkun.
Stormmáfsvarpið við Laugaland
sem taldi 18 pör 1995 var liðið undir
lok árið 2000. Líklegast er að flóð á
varptíma hafi eyðilagt það. Flóð em
einnig talin hafa eytt varpi storm-
máfa við Eyjafjarðará neðan við
Hrafnagil. Sennilega hafa fuglamir
flutt sig að Mimkaþverá um þremur
km sunnar, en þar vom 29 pör 1995
og hafði fjölgað í 63 árið 2000 sem er
tvöfalt meiri aukning (17% á ári) en
að meðaltali í Eyjafirði.
A flæðunum sunnan Svarfaðar-
dalsár neðan við Hrísahöfða vom 47
varppör árið 1980 en hafði fækkað í
13 pör 1990, 6 pör 1995 og 4 árið
2000. Árið 1980 vom stormmáfar
byrjaðir að verpa lengra upp með
Svarfaðardalsá (við Tjöm og Hofsá).
Seinna hófu þeir að verpa á flæðun-
um norðan ár rétt innan Dalvíkur og
í melhólunum beggja vegna óssins.
Breytingar á dreifingu stormmáfa í
Svarfaðardal virðast einkum af
tveim ástæðum, vegna flóða í Svarf-
aðardalsá og eggjatínslu.2, Á mel-
hólunum norðan við ós Svarfaðar-
dalsár fengu fuglamir ennfremur
lítinn frið fyrir akstri fjórhjólamanna.
Sumarið 1988 fór allt láglendið í
Svarfaðardal á kaf í flóðum fyrstu
dagana í júní og talið er að sárafá pör
hafi komið upp ungum (Steingrímur
Þorsteinsson). Sama gerðist á
svipuðum tíma 1995 og eflaust við
og við áður, t.d. 1968.23 Fjöldi storm-
máfa í Svarfaðardal hefur staðið í
stað, ólíkt því sem gerst hefur í
Eyjafirði í heild. Árið 1980 var þar
stærsta stormmáfsvarp í Eyjafirði, 50
varppör. Áratug síðar hafði fjöldi
para ekkert breyst, 47 pör, né heldur
árið 2000 þegar pörin vom 46. Flóð
og truflun af völdum manna hafa
ugglaust valdið umræddum breyt-
ingum á varpdreifingu og komið í
veg fyrir stækkun varpstofnsins í
Svarfaðardal. Árið 1995 sker sig úr
svo um munar, en þá fundust aðeins
18 varppör í öllum Svarfaðardal.
Þegar talningar fóm fram var dal-
botninn að mestu undir vatni eftir
vorflóð. Líklega hafa mörg hreiður
misfarist og fuglamir því yfirgefið
varpstöðvamar. Miðað við að fjöldi
varppara var 47 árið 1990 og 46
áratug síðar er sennilegt að vantað
hafi í talningunni ein 30 pör upp á
raunvemlegan fjölda varppara 1995.
Sé það rétt hafa tæp 330 pör orpið í
Eyjafirði árið 1995, sem er líklegri
tala en 298 miðað við þróun stofns-
ins, sbr. 4. mynd.
Einna samfelldast hefur verið
fylgst með varpi stormmáfs í Hrísey.
Umfangsmiklar rannsóknir á fugl-
um hafa verið stundaðar þar um
áratuga skeið með sérstakri áherslu á
rjúpu.13 Samtímis hefur öðrum
fuglategundum einnig verið gefinn
gaumur. I Hrísey fjölgaði varp-
pömm úr tveim árið 1980 í 25-30
árið 1990, eða að meðaltali um 30% á
ári sem er fjórföld meðaltalsfjölgun
stormmáfa í Eyjafirði. Um 50 pör
vom talin verpa í Hrísey árið 2000.
Stórt máfavarp var um tíma á
Moldhaugnahálsi skammt utan við
Akureyri. Árið 1982 urpu þar
svartbakar Larus marinus, sílamáfar
L. fuscus og silfurmáfar L. argentatus,
auk stormmáfa (athuganir Hálfdáns
Bjömssonar 4. júlí 1982). Á ámnum
1983/4-1989 urpu 1-2 stormmáfspör
á þessu svæði (Agnar Tómasson,
munnl. uppl. 8.6.1989). Máfavarpinu
var nánast eytt með skotum og síðan
hafa stormmáfar ekki orpið þar.
UmfjÖLLUN
Stofnbreytingar
Stormmáfsstofninum í Eyjafirði hafa
enn ekki verið settar þær skorður af
umhverfinu sem takmarka stækkun
hans, en hún hefur verið 7,8% að
meðaltali á ári. Stormmáfum heldur
því væntanlega áfram að fjölga í
Eyjafirði um sinn. Fæðan er sá þáttur
umhverfisins sem mun sennilega
helst takmarka stofninn að lokum.
Stöðug fjölgun í stofninum bendir til
þess að enn sé gnótt fæðu fyrir
stormmáfa í Eyjafirði að sumarlagi.
Annars eru þættir sem hafa af-
gerandi áhrif á stofninn lítt þekktir.
Þeir geta allt eins verið að verki að
vetrarlagi en vetrarstöðvar íslenskra
stormmáfa eru að hluta til við
Bretlandseyjar en einnig hér við
land, einkum við Suðvesturland,
Eyjafjörð og Skjálfanda.2
Ymsir umhverfisþættir geta haft
staðbundin og/eða tímabundin áhrif
á einstök vörp eða stofninn í heild,
bæði fjölda varppara og dreifingu
þeirra. Þannig virðast vorflóð valda
tilfærslum stormmáfa milli varp-
svæða á sama hátt og gerist hjá
hettumáfum.9 Stormmáfar, eins og
aðrir máfar, eiga einnig nokkuð
undir högg að sækja af manna-
völdum; þeir eru skotnir og egg h'nd
þótt egg og fuglar séu friðaðir
samkvæmt lögum. Flóð og aðrir
þæthr sem valda hlfærslu varppara
leiða samt ekki til fækkunar,
einungis annarrar dreifingar.
Fjölgun stormmáfa í Eyjafirði
gefur líklega til kynna hvemig stofn-
inum vegnar í landinu í heild.
Islenski stormmáfsstofninn var
álitinn vera 350-450 pör árið 199524
og var óvissa í mati aðallega tengd
stærð stofnsins annars staðar en í
Eyjafirði. Árið 2000 vom 484 pör í
Eyjafirði og hafði fjölgað þar um 62%