Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 10

almennum markaði til að konia í veg
fyrir verðhrun. Á því svæði voru 18
fiskeldisstöðvar, með árlegar tekjur
upp á um 11 milljónir sterlingspunda.
Um 600 manns starfa við fiskeldis-
stöðvarnar og af þeim uin 100 á ofan-
greindu bannsvæði. Tryggingafélög á-
kváðu í samvinnu við eigendur eldis-
stöðva að slátra hluta eldisfisksins
strax.
Tjón fiskimanna er erfiðara að meta.
Ljóst er að bæði fiskur og skelfiskur
frá bannsvæðinu verður ekki seldur á
næstunni. Verið er að meta hvernig
greiða skuli bætur vegna tapaðra
tekjumöguleika fiskimanna.
Tjón bænda hefur einnig orðið
nokkurt. Verslunarkeðjur lýstu því yfir
að þær mundu gaumgæfa hvort ull frá
Hjaltlandi yrði notuð sem hráefni í
framleiðslu. Eins og getið er hér að
ofan var talsvert af búpeningi flutt frá
hefðbundnum högum og hann fóðrað-
ur sérstaklega. Hluti uppskerunnar
mengaðist einnig.
AÐGERÐIR TIL MÓTVÆGIS
Þegar óhöpp af þessari stærðargráðu
verða er fljótlega farið að ræða um
hvernig draga megi úr hugsanlegum
áhrifum þeirra. Slíkar aðgerðir eru oft
nefndar mótvægisaðgerðir sem er
heppilegra orð en björgunaraðgerðir,
enda oft sáralitlu að bjarga. Hinn sýni-
legi skaði er yfirleitt mestur þar sem
olía bersl á grunnsævi og strendur. Þess
vegna er yfirleitt reynt að hefja að-
gerðir áður en slíkt gerist.
Þriggja kosta er jafnan völ (1. tafla).
Sá fyrsti er að gera ekki neitt, annar er
að reyna að hefta útbreiðslu olíunnar,
með því að safna henni saman og
fjarlægja og þriðji kosturinn er að
blanda í hana el'num sem auðvelda
eiga niðurbrot.
Hver aðferð hefur sína kosti og
galla. Því miður hefur reynsla undan-
l'arinna ára sýnt að mótvægisaðgerðir
geta á stundum gert meira ógagn en
gagn. Því þarf að vanda val á að-
gerðum og mela líkleg áhrif þeirra
strax í upphafi. Það skiptir sköpum að
þjóðir komi sér upp viðbúnaði og
þjálfi fólk til að bregðast við
óhöppum og hafi tiltækar viðbragðsá-
ætlanir er taki til mismunandi að-
stæðna.
Eins og áður er getið er olía í sinni
einföldustu mynd samsafn keðja úr
kolefnis- og vetnisatómum. Keðjurnar
eru alla jafna langar og stórar um sig.
Við náttúrulegar aðstæður loða þessar
stóru keðjur vel saman, sem veldur því
að örverur, sem geta nýtt þær sem
fæðu, komast illa að þeim. Olían
brotnar því hægt niður við venjulegar
kringumstæður. Sundrunarefni (clis-
persants) draga úr yfirborðsspennu
milli vatns og olíu. Tilvist þeirra
sundrar því olíunni í minni dropa. Olían
dreifist urn vatnið og við það eykst til
muna það yfirborð olíunnar sem
snertir vatnsfasann og þar með að-
gangur örvera og súrefnis að olíunni.
Þetta eykur hraða niðurbrots til muna,
en jafnframt geta komið fram eitrunar-
áhrif sem fylgja niðurbroti olíunnar.
Þessi áhrif geta orðið mun víðtækari
en ella, þar sem sundrunarefnin hafa
valdið því að olían er dreifð um
vatnið í stað þess að fljóta að mestu
á yfirborði. Þess vegna eru mjög
skiptar skoðanir um notkun sundrunar-
efnanna. Til að mynda hafa Englend-
ingar notasl mikið við þau, en aðrir,
þar á meðal Norðmenn, hafa til þessa
talið vænlegra að króa olíuna af og
nota sérstakan búnað til að ná henni
upp. Einkum er umdeilt að nota
sundrunarefni nærri strandsvæðum, þar
sem olían með sundrunarefnunum binst
botnseti og gelur haft langvarandi áhrif
á botndýralíf og borist þannig áfram í
lífverur á strandsvæðunum. Þess ber þó
120