Náttúrufræðingurinn

Volume

Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 60

Náttúrufræðingurinn - 1993, Page 60
Eins og fram hefur komið hefur tvívetnisstyrkur vatns verið notaður hér á landi í hartnær þrjá áratugi til að kortleggja grunnvatnsstreymi og skýra uppruna jarðhitavatns. Hins vegar hefur suðu og blöndun ekki verið jafn mikill gaumur gefinn, enda þarf þá að mæla bæði súrefnis- og vetnisstyrk vatnsins (Darling og Halldór Ár- mannsson 1989). Með tilkomu nýs og afkastamikils massagreinis Raun- vísindastofnunar hafa nú opnast mögu- leikar til þessa og má nefna að jarðhitavökvi frá Mosfellssveit og Nesjavöllum hefur verið rannsakaður með tilliti til slíkra ferla (Árný E. Sveinbjörnsdóttir 1988a, 1988b). Jarð- hitavatn kólnar á leið sinni til yfirborðs. Kólnunin getur verið þrenns konar: 1) leiðnikæling 2) blöndun við kaldara vatn 3) kólnun samfara suðu Greina má á milli þessara ferla með samsæturannsóknum. Sem dæmi um leiðnikælingu má nefna að Truesdell o.fl. (1977) hafa reiknað að leiðnikæling fyrir lóðrétt pípuflæði (pipe flow) lækkar hitastig um helming í 0,4 1/sek rennsli frá 1 km djúpum geymi. Leiðnikæling er talin mikilvæg fyrir staka hveri þar sem rennsli er innan við 1 1/sek. Samfara leiðnikælingu verður engin breyling á 8D. Berg inniheldur lítið vetni þannig að litlir sem engir möguleikar eru á skiptum (exchange) vetnissamsæta milli bergs og vatns. Hins vegar getur 8ikO breyst vegna skipta við súrefni bergs, en það gerist mjög hægt ef hitastig er lægra en 200°C. Blöndun heits vatns við kaldara er mjög algeng á hverasvæðum. Hægt er að þekkja kalda vatnið á samsætustyrk þess, sem fellur á úrkomulínuna (þ.e. án nokkurra súrefnisskipta). Það er venjulega staðarúrkoma, en heita vatn- ið getur verið komið langt að. Blönd- un getur átt sér stað fyrir eða eftir suðu. Breytingar á klóríð- og 8l80-styrk sem nema meira en 40% benda oftast til blöndunar. Suða og gufutap eru áhrifaríkustu kælingarvaldar á háhitasvæðum því að oft varna útfellingar innstreymi kalds vatns. Jafnvægisdreifing samsæta súrefnis og vetnis milli gufu og vatns er háð hitastigi. Fyrri rannsóknir hafa sýnt að samsætustyrkur gufu og vatns úr borholum endurspeglar jafnvægi milli þessara fasa (Giggenbach 1971, Bragi Árnason 1977). Þess vegna er hægt að álykta að samsætustyrkur gufu og vatns í náttúrulegum kerfum, þar sem streymi er hægara, endurspegli jafnvægi. Samsæturannnsóknir nýtast einnig við mat á stærð vatnasviðs ákveðins kerfis og á breytingum samfara vinnslu. Bragi Árnason og Jens Tómasson (1970) sýndu fram á að hægt er að nota vetnishlutfall jarðhitavatns til að þekkja og afmarka mismunandi vatns- kerfi, jafnvel innan sama jarðhita- svæðis. Innan jarðhitasvæðisins sem kennt er við Elliðaár í Reykjavík fundu þeir tvö vatnskerfi, en það þýðir að heita vatnið sem kemur upp í þessu jarðhitakerfi á uppruna sinn á tveimur ólíkum stöðum. Jarðhitasvæði við Húsavík töldu þeir innihalda vatn úr þremur mismunandi vatnskerfum. Samtúlkun á vetnissamsætum og öðr- um efnafræðilegum gögnum um jarð- hitavatn getur gefið mikilsverðar upp- lýsingar um efnasamsetningu þeirra jarðlaga sem vatnið hefur Ieikið um. Þannig sýndu mælingar úr borholu í Vestmannaeyjum að jarðhitavatnið væri að uppruna úrkoma, sem senni- lega hefur fallið í grennd við Eyja- fjallajökul, en seltuna hefði það öðlast við að flæða um klóríðrík setlög á leið sinni um berglög landgrunnsins út til Eyja. 170
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.