Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 74

Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 74
1. tafla. Kristalbygging og heiti algengustu flokka silíkata. Kristalbygging Steindaflokkur Dæmi um steindir Algengustu katjónir Eyjasilíköt Ólivín Forsterít, fayalft Mg, Fe Keðjusilíköt Pýroxen Agít, orþópýroxen Mg, Fe, Ca, Al Bandsilfköt Amfíból Hornblendi Mg, Fe, Ca, Al Lagsilíköt Glimmer Múskóvít, bíótít Na, K, Al, Mg, Fe Grindarsilíköt Feldspöt Plagíóklas, alkalífeldspat Ca, Na, K inni. Verði þau í grindarsilíkötum þurfa katjónir að koma í kristalinn milli KS-eininga til að viðhalda hleðslujafnvægi. I feldspötum (sjá I. töflu) skipta ein eða tvær áljónir fyrir hverjar fjórar kísiljónir í kristal- grindinni, en natríum, kalí eða kalsíum vega upp missinn á jákvæðum hleðsl- um og sitja þessi el'ni í götum sem eru til staðar í kristalgrindinni. Kristalbygging steinda endurspeglast í ýmsum eiginleikum þeirra sem unnt er að greina með berum augum. Þannig klofna t.d. lagsilíköt auð- veldlega í flögur. Ef steindir hafa reglulega fleti er oft talað um kristalla. í storkubergi mynda steindir korn sem ýmist hafa reglulega eða óreglulega lögun. KVIKA Kvika, stundum nefnd hraunkvika, bergkvika eða bergbráð, er blanda af uppbræddum steindum og ýmsum gastegundum, mestmegnis vatnsgufu. Við kólnun kviku og storknun rjúka lofttegundirnar í burtu að meira eða minna leyti. Með orðinu storknun er átt við að kvikan stífni og verði að föstu efni. Oftast myndast kristallar við storknun kviku, þ.e.a.s. steindir sem hafa ákveðna kristalbyggingu. Verði kólnun snögg getur þó svo farið að kvikan nái ekki að kristallasl. Hún verður glerkennd. Samlíkingin við gler ræðst af því að það er ókristallað efni. Kvika myndast við það að steindir í bergi í neðri lögum jarðskorpunnar eða í möttlinum sem undir henni liggur bráðna að hluta. Bræðslumark steinda er ekki aðeins háð hita heldur einnig þrýstingi. Þar sem möttulefni stígur upp minnkar farg þess bergs sem ofan á liggur, þ.e.a.s. þrýstingurinn lækkar. Þrýstilækkunin getur valdið því að möttulefnið bráðnar að hluta. Við hlutbráðnum möttulefnis myndast basísk kvika. Þegar basísk kvika storknar verður til basískt berg. ísland er að langmestu leyli gert úr basísku bergi. Basísk kvika sem stígur upp í jarðskorpuna og myndar þar kvikuhólf getur hitað bergið í þakinu yfir hólfinu nægilega til að bræða það að hluta. A þann hátt getur súr kvika orðið til. Súr kvika getur þó einnig myndast á annan hátt og í meira mæli. Undir svo- nefndum jarðlrogum' og fellinga- fjöllum' er jarðskorpan óvenjulega þykk. Hún hefur þykknað við það að jarðskorpuflekar sem fljóta á svo- nefndu deighvolfi' (einnig nefnt flot- hvolf eða deighvel) í möttlinum ýtast saman. Þykknunin gerir það að verkum að skorpuefni getur komist niður á nægilega mikið dýpi til þess 184
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.