Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 77

5. mynd. Ólivínkerfið.
Þegar bráð með efnusam-
setningu A lendir vegna
kælingar á vökvaferlinum
(hiti tj) fara kristallar með
efnasamsetningu B að
myndast. Við kristalla-
myndunina verður bráðin
aðeins járnríkari, vegna
þess að kristallarnir eru
járnsnauðari en upphafs-
bráðin. Viðhaldist efna-
jafnvægi milli bráðar og
kristalla við áframhaldandi kælingu hvarfast kristallarnir við bráðina jafnóðum og þeir
myndast og verða járnríkari urn leið. Þegar kristallarnir hafa fengið sömu efnasam-
setningu og bráðin hafði upphaflega er hún uppurin. Þá er hitastigið t2. Sú bráð sem
síðast kristallaðist hafði samsetningu, þar sem neðri lárétta línan á myndinni sker
vökvaferilinn.
Forsterít
Mg2Si04
Fayalít
Fe2Si04
ÁSÝND STORKUBERGS
Ásýnd storkubergs eða útlit (oft
nefnt ytri gerð) ræðst af efnasam-
setningu kvikunnar sem það verður til
úr og ytri aðstæðum þegar það
myndast, hvort sem um er að ræða
eldgos eða innskot. Á ntiklu dýpi, þar
sem þrýstingur er hár, haldast gas-
tegundir oft að verulegum hluta eða
öllu leyti uppleystar í bergkvikunni en
nálægt yfirborði skiljast þær gjarnan
út úr henni. Snögg afgösun kviku í
gosopi veldur sprengivirkni í eldgosum.
Storkni kvika tiltölulega hratt ná
gastegundirnar ekki alltaf að sleppa frá
kvikunni þótl þær skiljist út úr henni.
Gasið skilur þá eftir sig holur sem
nefnast blöðrur. Ýmist verður storkan
fremur lítið blöðrótt, eins og algengast
er í hraunum, eða mjög blöðrótt eins
og f gjalli og vikri.
Þegar hraun rennur og tapar úr sér
gastegundunum vex seigja þess. Þegar
seig kvika hnígur fram hagar hún sér
stundum að sumu leyli eins og fast
efni. I henni myndast skriðfletir sem
valda því að það berg sem til verður
hefur tilhneigingu til að klofna upp í
þunnar flögur. Bergið verður straum-
flögótt.
Við storknun dregst bergkvika nokk-
uð saman, rúmmál hennar minnkar.
Við það myndast sprungur og eru þær
oftast óreglulcgar. Sé kvikan kyrrstæð
meðan hún er að storkna, eins og á sér
stað þegar hrauntjarnir myndast í
lægðum, geta kælisprungurnar myndað
reglulega stuðla, oftast fimm- eða
sexstrenda. I hrauntjörnum verða
stuðlarnir lóðréttir, standa þvert á
kólnunarfletina, yfirborð hraunsins og
undirlag. Þegar hraun rennur út í og
stíflar árfarveg hefur vatnið tilhneig-
ingu til að streyma út á hraunið, eftir
að það er runnið, og niður í það um
sprungur. Vatnið kælir hraunið út frá
187