Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 77

Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 77
5. mynd. Ólivínkerfið. Þegar bráð með efnusam- setningu A lendir vegna kælingar á vökvaferlinum (hiti tj) fara kristallar með efnasamsetningu B að myndast. Við kristalla- myndunina verður bráðin aðeins járnríkari, vegna þess að kristallarnir eru járnsnauðari en upphafs- bráðin. Viðhaldist efna- jafnvægi milli bráðar og kristalla við áframhaldandi kælingu hvarfast kristallarnir við bráðina jafnóðum og þeir myndast og verða járnríkari urn leið. Þegar kristallarnir hafa fengið sömu efnasam- setningu og bráðin hafði upphaflega er hún uppurin. Þá er hitastigið t2. Sú bráð sem síðast kristallaðist hafði samsetningu, þar sem neðri lárétta línan á myndinni sker vökvaferilinn. Forsterít Mg2Si04 Fayalít Fe2Si04 ÁSÝND STORKUBERGS Ásýnd storkubergs eða útlit (oft nefnt ytri gerð) ræðst af efnasam- setningu kvikunnar sem það verður til úr og ytri aðstæðum þegar það myndast, hvort sem um er að ræða eldgos eða innskot. Á ntiklu dýpi, þar sem þrýstingur er hár, haldast gas- tegundir oft að verulegum hluta eða öllu leyti uppleystar í bergkvikunni en nálægt yfirborði skiljast þær gjarnan út úr henni. Snögg afgösun kviku í gosopi veldur sprengivirkni í eldgosum. Storkni kvika tiltölulega hratt ná gastegundirnar ekki alltaf að sleppa frá kvikunni þótl þær skiljist út úr henni. Gasið skilur þá eftir sig holur sem nefnast blöðrur. Ýmist verður storkan fremur lítið blöðrótt, eins og algengast er í hraunum, eða mjög blöðrótt eins og f gjalli og vikri. Þegar hraun rennur og tapar úr sér gastegundunum vex seigja þess. Þegar seig kvika hnígur fram hagar hún sér stundum að sumu leyli eins og fast efni. I henni myndast skriðfletir sem valda því að það berg sem til verður hefur tilhneigingu til að klofna upp í þunnar flögur. Bergið verður straum- flögótt. Við storknun dregst bergkvika nokk- uð saman, rúmmál hennar minnkar. Við það myndast sprungur og eru þær oftast óreglulcgar. Sé kvikan kyrrstæð meðan hún er að storkna, eins og á sér stað þegar hrauntjarnir myndast í lægðum, geta kælisprungurnar myndað reglulega stuðla, oftast fimm- eða sexstrenda. I hrauntjörnum verða stuðlarnir lóðréttir, standa þvert á kólnunarfletina, yfirborð hraunsins og undirlag. Þegar hraun rennur út í og stíflar árfarveg hefur vatnið tilhneig- ingu til að streyma út á hraunið, eftir að það er runnið, og niður í það um sprungur. Vatnið kælir hraunið út frá 187
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Náttúrufræðingurinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.