Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 87

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 87
trakít 10- 8- o CM * + 6- o CM ro Z 4- vS ox 2- ,\ÖKU'S benemorít múgearít hawaiítU^^" alkali- ólivín basalt íslandít basaltískt íslandít rasV'P0 be<9s' þóleít ólivín- þóleít 45 50 55 60 % SiO. 65 70 75 9. mynd. Samband milli kísils (SiO,) og alkalímálma (Na,0 + K,0) í lágalkalísku og alkalísku bergröðunum. Lengst til vinstri er basískt berg en súrt lengst til hægri. Sýnd eru nöfn algengustu bergtegunda í báðum bergröðunum. Ennfremur er sýnt samband milli kísils og alkalímálma í bergi frá Snæfellsjökli (bergsyrpa Snæfellsjökuls) og Námafjalli og Kröflu (bergsyrpa Námafjalls-Kröflu). Brotna línan er svonefnd Hawaii- lína sem greinir í sundur lágalkalískt berg annars vegar og alkalfskt hins vegar (sjá 10. mynd). Byggt á gögnum frá Páli Imsland (1978) og Níelsi Óskarssyni o.fl. (1982). magnesíum, kalsíum og kísil á 8. mynd. Línurit eins og þau sent sýnd eru á 8. mynd hafa verið nefnd breytigröf. Þau eru talin endurspegla að á viðkomandi svæði sé til ein móður- eða frumkvika og einhver ferli, eins og kristalþáttun eða meltun, valdi því að þessi kvika breyti upp- runalegri efnasamsetningu og að þannig myndist margar bergtegundir úr einni og sömu móðurkvikunni. Að því er varðar basalt, eða öllu heldur basallkviku, og afleiddar berg- tegundir eru til tvær meginbergraðir, lágalkalíska (þóleílíska) og alkalíska röðin (alkalí-ólivín basaltröðin) (9. mynd). Bergtegundir sem tilheyra lágalkalísku röðinni falla nálægt línunni sem markar bergsyrpu Náma- fjalls-Kröflu á 9. mynd, en berg- tegundir alkalísku raðarinnar liggja ofar. Með samanburði á 9. mynd og 2. töflu má sjá hverjar þessara berg- tegunda eru basískar og hverjar ísúrar eða súrar. Það voru rannsóknir á Hawaii sern leiddu upphaflega lil skiptingar á basalti í þóleít og alkalí- ólivín basalt og byggðust þær á sam- bandi milli kísils og alkalímálmanna natríums og kalís í bcrginu (10. mynd). Síðari rannsóknir leiddu í ljós að meginsteindirnar í þóleíti, sem reikn- aðar eru út frá efnagreiningum, eru plagíóklas, pýroxen og annaðhvort ólivín eða kvars. I alkalí-ólivín basalti eru steindirnar hins vegar plagíóklas, pýroxen, ólivín og nefelín (11. mynd). Við kristalþáttun á þóleítkviku breylist efnasamsetning kvikunnar í átt að kvars-horninu á I 1. mynd en í átt að 197
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.