Náttúrufræðingurinn - 1993, Síða 91

útfelling ummyndunarsteinda eins og
járnoxíða gefur berginu einnig dökkan
lit.
Dílar í basalli eru algengir, bæði af
plagíóklasi, pýroxeni og ólivíni. Þeir
geta verið 5-10 mm í þvermál, jafnvel
stærri. Þeir eru auðþekktir, plagíóklas
er hvítur, pýroxen svart og ólivín grænt
til gulgrænt. Basalt með plagíóklas-
dílum nefnist dílabasalt. Basalt með
áberandi pýroxendílum heilir ankara-
mít, en í því er einnig jafnan eitthvað
af ólivíndílum. Sé fremur lítið af
ólivíndílum í basalti nefnist það
einfaldlega ólivín-basalt en sé mikið
af þcim, margir miða við 20%, kallast
bergið pikrít.
Basaltískt-íslandít
Basaltískt-íslandít er berg sem er
millistig milli basalts og íslandíts. Ekki
verður það greint frá basalti eða
íslandíti í handsýni svo öruggt sé,
efnagreining er nauðsynleg til að
greina þetta berg til tegundar. Flest
hraun frá Heklu eru basaltískt-íslandít.
Sjá þó síðustu málsgrein hér fyrir aftan
undir íslandíti.
Biksteinn
Biksteinn er mjög svipaður hrafn-
tinnu í útliti en hel'ur fremur fitugljáa
en glergljáa. Það efni sem yfirleitt er
kallað biksteinn mun vera súrt gler sem
er nokkuð ummyndað. Ummyndunin
hefur orðið vegna þess að glerið
hefur drukkið í sig vatn, enda er
biksteinn nokkru vatnsríkari en hrafn-
tinna.
Bólstraberg
Þegar hraun rennur út í vatn, hvort
sem um er að ræða gos í sjó, vötnum
eða undir jökli, kólnar kvikan snögg-
lega á yfirborðinu vegna snertingar
við vatnið og hel'ur um leið til-
hneigingu lil að mynda kúlur eða
bólstra. Sé landið hallandi geta bólstr-
arnir oltið undan hallanum, en hafa
tilhneigingu til að fletjast út undan
eigin þunga þar sem þeir staðnæmast
og hlaðast upp í lög sem geta verið
mörg hundruð metrar á þykkt. Snögg
kæling á yfirborði bólstranna gerir
bergið glerkennt en hægari kæling frá
yfirborðinu inn að miðju leiðir til
myndunar stuðla sem snúa þvert á
yfirborðið.
Flest bólstraberg hefur myndast úr
basískri kviku. Súrt berg úr reglulega
löguðum bólstrum er sjaldgæft. Bólstr-
ar geta verið mjög misstórir. í basalt-
bólstrabergi eru þeir gjarnan hálfur til
einn metri í þvermál og svört gler-
skánin á ytra borði nokkrir millímetrar
á þykkt. í súru bólstrabergi eru bólstr-
arnir miklu stærri, geta verið tugir
metra í þvermál og glerskánin tugir
sentímetra á þykkt, jafnvel meira.
Bólstraberg er algengt hér á landi í
gosmyndunum frá ísöld, einkum basalt-
bólstraberg. Þekktur fundarstaður slíks
bergs er í Stapafelli á Reykjanesskaga.
í Bláhnúk við Fandmannalaugar eru
stórir bólstrar af súru bólstrabergi.
Breksía
Þetta heili er notað um storkuberg
sem gert er úr bergbrotum og milli-
massa af fínna efni sem getur verið
meira eða minna glerkennt. Sumir nota
orðið brotaberg í stað breksíu. Orðið
þursaberg er yfirleitt notað um basalt-
breksíu þar sem millimassinn er mó-
bergsglcr. Súr breksía er berg sem hefur
að geyma bergbrot af súru bergi.
Breksía myndast vegna sprengivirkni í
eldgosum.
Dasít
Dasít er súrt, dulkornótt berg og oft
glerkennt að verulegum hluta. Það er
dökkt á lit ef það er glerkennt en ljóst
eða ljósgult el' það er alkristallað. Það
201