Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 99

Árni Hjartarson
ísaldarlok í Reykjavík
Á undanförnum árum hafa orðið all-
miklar umræður um sögu ísaldarloka í
Reykjavík og um aldur Fossvogslaga.
Jarðlög þessi er að finna fyrir botni
Fossvogs og með strönd hans að
norðan, út fyrir Nauthólsvík. Þau sjást
einnig við ströndina í Skerjafirði og
koma iðulega í ljós í húsgrunnum sem
grafnir eru á háskólasvæðinu og víðar
um Vesturbæinn. Þau hafa vakið for-
vitni náttúrufræðinga allt frá því er
Louis Eugéne Roberl (1806-1879),
jarðfræðingur Gaimard-leiðangursins,
rannsakaði þau árið 1836. Upp úr
aldamótunum 1900 kannaði dr. Helgi
Pjeturss Fossvogslögin og ritaði um
þau merka grein í Tímarit Hins íslenska
bókmenntafélags 1904. Þar deildi hann
lögunum upp í einingar eftir uppruna
sínum (sbr. 6. mynd) og hefur sú
skipting staðið lítt högguð síðan.
1. Neðst er botnurð undan skriðjökli
sem gekk yfir landið ei'tir að
Reykjavíkurgrágrýtið rann.
2. Sjávarset með skeljum.
3. Botnurð eflir skriðjökul.
4. Efst má svo víða finna setlög sem
myndast hal'a eftir að ísöld lauk.
Af þessu dró Helgi þá ályktun að
sjávarsetið með skeljunum væri mynd-
að á hlýviðriskafla á ísöld.
Jóhannes Áskelsson (1933) gerði
steingervingafræðilega athugun á
skeldýrum í Fossvogslögum. Hann
komst að þeirri niðurstöðu að þar
væri ekki að finna neinar verulega
kuldakærar tegundir, hins vegar væru
þar skeljar sem ekki þrífast í íshafssjó.
í heild virtist honum fánan endurspegla
svipuð hitaskilyrði og ríkja í dag. í
samræmi við það áleit hann að Foss-
vogslögin væru mynduð á einhverju af
hlýskeiðum ísaldar en ekki á skamm-
æjum hlýindakafla í ísaldarlok. Það
varð síðan almenn skoðun jarð-
fræðinga urn hálfrar aldar skeið að
lögin væru frá eem, síðasta hlýskeiði
ísaldar, og því meira en 100.000 ára
gömul (Þorleifur Einarsson 1968,
1991).
Þessi háa aldursákvörðun var ágæt-
lega undirbyggð og studd fleiri rökurn
en steingervingafræðilegum ályktunum
Jóhannesar Áskelssonar. Þrennt má
nefna til viðbótar. í fyrsta lagi eru
lögin, sem upphaflega voru gerð úr
mjúku ósamlímdu seti, runnin saman í
berg og rnynda lága sjávarhamra. í
öðru lagi eru lögin dálítið sprungin. í
þriðja lagi vottar fyrir holufyllingum í
sprungum og einnig hafa kalsítkristallar
myndast innan í skeljunum á stöku
stað. Öll þessi atriði þótlu benda sterk-
lega lil hás aldurs. Ummyndun úr lausu
seti í hart berg var almennt talin hæg-
geng breyting sem tæki tugi þúsunda
ára og sama rnáli gegndi um holu-
fyllingu. Á síðari árum hefur þó orðið
Ijóst að þessar breytingar þurfa ekki
alltaf svo ýkja langan tíma og þær geta
gengið hraðar fyrir sig hérlendis en
víðast hvar annars staðar. Eldfjalla-
Náttúrufræðingurinn 62 (3-4), bls. 209-219, 1993. 209