Náttúrufræðingurinn

Årgang

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 110

Náttúrufræðingurinn - 1993, Side 110
Ari Trausti Guðmundsson Jökla skiptir skapi ÁR MEÐ MIKLUM RENNSLISSVEIFLUM Langflestar vatnsmeiri ár landsins eru jökulár, ýmist að öllu leyti eða veru- legum hluta. Þær fá vatn sitt helst úr jökulbráð eins og nafnið bendir til. Bein inngeislun sólar og hlýtt loft sem leikur um jökulís bræðir hann einkum og leggur fallvötnunum til vatn, oftast með miklu gruggi úr fíngerðri berg- mylsnu; leir, silti og sandi. Rennsli jökuláa er þar með, eins og flestir vita, háð lofthita, skýjafari og vindum. Með rennsli er átt við hversu mikið af vatni áin ber fram á einhverri tímaeiningu. Algengt er að nota rúmmetra og sekúndu. Rennsli jökuláa sveiflast með árstíða- bundnu veðurfari og sólgeislun á hverjum sólarhring, með öðrum orðum bæði árstíð og eyklum. Eyktir eru forn tímamörk sólarhringsins, með þriggja stunda millibili. Þannig urðu til átta stutt tímabil sem menn skiptu sólar- hringnum upp í fyrr á tímum. Vatnsmagnið er oftast í lágmarki að næturlagi ef horfl er á dægursveifluna eina, þegar lofthili er jafnan lægstur á hverjum sólarhring og nokkuð um liðið síðan sól settist. Ef horft er til árssveiflunnar er rennslið í lágmarki í köldustu mánuðum hvers árs að meðal- tali, en það eru janúar og febrúar. Auðvitað á þetta við um meðaltöl rennslis, eða hina grófari drætli mynd- arinnar, því margvíslegar skammtíma- undantekningar eru frá reglunni, t.d. vegna jökulhlaupa, asahláku á miðjum vetri eða mikilla vorhreta. Dægursveiflan getur t.d. kornið fram sem tvöföldun rennslis en árssveiflan getur sést sem allt að 100-földun rennslins. Fer það m.a. eftir því hve stór jökulþátlurinn er í ánni, miðað við lindarvatn eða yfirborðsvaln. JÖKLA Á AUSTURLANDI Jökulsá á Dal eða Jökulsá á Brú er ein mesta og lengsta á landsins. Þeir sem við hana búa ofantil nefna ána oftast Jöklu. Vatnasvið hennar er 3700 ferkílómetrar, þar af eru um 900 ferkílómetrar jökull (stór hluti Brúar- jökuls). Frá upptökum í norðaustan- verðum Vatnajökli til sjávar í Héraðs- flóa eru um 150 kílómetrar. Jökulsá fellur víða þröngt. Meðal annars hefur hún grafið hrikalegasta gljúfur landsins undir Ytri Kárahnúk, nokkuð ofarlega í farveginum. Þar eru 160 metra lóðréttir hamraveggir. I byggð fellur áin langt eftir Jökuldal, meðfram þjóðvegi 1, og er mörgum utan fjórðungs kunn þess vegna. I Jöklu falla a.m.k. 15 ár (flestar dragár) og allmargir lækir. Stærstar eru Kringilsá og Sauðá, en aðrar þekktar eru t.d. Hrafnkela, Gilsá og Laxá. Meðalrennsli árinnar er um 220 rúm- metrar á sekúndu, eða rúmlega helm- Náttúrufræðingurinn 62 (3-4), bls. 220-224, 1993. 220
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Náttúrufræðingurinn

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.