Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 47

2. mynd. Þyngdarkort af íslandi. Mælt þyngdarsvið hefur verið leiðrétt fyrir áhrifum
hæðar yfir sjávarmáli. Þyngdarfrávikin tvö undir Mýrdalsjökli og Vatnajökli, og angarnir
frá því sfðarnefnda norður um Austfjarðaöræfi og Tröllaskaga og vestur um Hofsjökul,
eru talin stafa af léttara efni í jarðskorpunni eða möttlinum undir þessum svæðum.
Myndin er fengin frá Frey Þórarinssyni jarðeðlisfræðingi og er byggð á rannsóknum sem
hann kynnti á vorráðstefnu Jarðfræðafélags íslands í Norræna húsinu, 28. apríl 1992.
neðarlega í jarðskorpunni berst til yfir-
borðs en hluti storknar neðanjarðar, og
líklegast mikill meirihluti hennar.
Hiti vex með dýpi í jörðinni. Stafar
það af varmamyndun í iðrum jarðar
vegna niðurbrots á geislavirkum efn-
um. Varmamyndunin veldur upphitun
og varmastreymi til yfirborðs jarðar.
Varmastreymið ræðst af tvennu. Ann-
ars vegar leiðist varminn upp í gegnum
jarðskorpuna, en allir þekkja að varmi
streymir alltaf frá heitari hlutum til
kaldari. Varmastreymið ræðst af
varmaleiðni bergsins og hitastiglinum,
þ.e. hversu hralt hiti vex með dýpi.
Hins vegar berst varmi af miklu dýpi
upp í jarðskorpuna fyrir áhrif upp-
streymis á möttulefni og uppstreynris á
kviku. Kvika í möttli myndast þar sem
heitt mötlulefni stígur upp. Til þess að
bræða mötlulefni þarf ekki endilega að
hita það upp. Uppbræðsla verður vegna
lækkunar á þrýstingi þegar heitt
möttulefnið rís (2. mynd). Bræðslu-
mark bergsins í möttlinum lækkar
þegar þrýstingur á það lækkar, en
þegar möttulefni stígur minnkar fargið
sem ofan á því er, með öðrum orðum
þrýstingurinn á því. Vegna þess að
kvikan er léttari í sér en bergið sem
umlykur það hefur hún tilhneigingu til
að rísa.
41