Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 32

verið segulskeið. N stendur fyrir enska
orðið normal sem merkir rétt segul-
magnað. Á 6. mynd er nafngiftum fyrir
öfug segulskeið sleppt. Að hluta
byggist þetta nýja númerakerfi á eldra
kerfi þar sem löngu segultímabilin
höfðu sérstök númer. Kostur þessa
kerfis er sá að auðvelt er að bæta inn
nýjum númerum eftir því sem fleiri
segultímabil finnast.
SEGULTÍMATAL FYRIR ÍSLAND
Nokkrar ástæður lágu til þess að
vísindamenn sneru sér að Islandi og
hófu að byggja upp segultímatal fyrir
síðustu 15 milljón ár með könnun á
bergsegulstefnu hraunlaga. I fyrsta lagi
var talið að upphleðsla hraunlaga hafi
ávallt verið mjög mikil og að af þeim
sökum væru ekki teljandi eyður í tíma-
tali fengnu frá Islandi. I öðru lagi ættu
ýmis stutt segultímabil, sem ekki finn-
ast á úthafsbotnum, að koma fram á
Islandi. í þriðja lagi var talið að fá
mætti ferskt berg á Islandi sem hæft
væri til aldursgreiningar, en blágrýti
hafsbotnanna er yfirleitt verr fallið til
aldursákvörðunar vegna ónógs kalí-
ums, ummyndunar eða utanaðkomandi
argons.
Á 7. mynd er sýnt segultímatal fyrir
síðustu 15 milljón ár, þ.e. þann tíma
sem Island hefur verið að byggjast
upp. Á þessum tíma hafa orðið að
minnsta kosti 70 segulskipti og enn
finnast ný. Segultímatalið fyrir Island
er vel þekkt fyrir síðustu 5 milljón ár
en af ýmsum ástæðum verr þekkt fyrir
tímabilið fyrir 5-15 milljón árum.
Berg sem myndast hefur á tímabilinu
fyrir 12,5-15 milljón árum finnst t.d.
aðeins á norðanverðum Vestfjörðum.
Eitt mjög langt segultímabil hefur
fundist á Islandi og nefnist það segul-
tími 5 (chron 5 eða C5N). Þá var
segulstefnan rétt og náði yfir tímabilið
fyrir 8,79-10,29 milljón árum og var-
aði því í 1,5 milljón ár (Harland o.fl.
1990). Reyndar voru fjögur örstutt
tímabil á þessum segultíma þegar
segulsvið jarðar var öfugt en það skiptir
ekki höfuðmáli. Aðalatriðið varðandi
þennan rétta segultíma er að hann hefur
fundist í eldri hluta íslenska
jarðlagahlaðans: á Austfjörðum, Mið-
Norðurlandi og Vestfjörðum, og
reyndar einnig á Vesturlandi. Það sýnir
hins vegar vel hver staðan í aldurs-
greiningum hér á landi er að segultími
5 hefur allmismunandi aldur á Aust-
fjörðum, Norðurlandi og Vestfjörð-
um, eða 10,30-8,93, 11,07-9,64 og
10,47-9,29 milljón ár (sjá t.d. Jóhann
Helgason 1985). Þessar mismunandi
niðurstöður eftir svæðum geta átt sér
ýmsar skýringar, en ein þeirra er
vafalítið sú að oft ræður tilviljun því
hvort hæft berg til aldursgreininga fari
saman við segulskipti. Þar sem svo er
ekki verður, enn sem komið er, að
aldursgreina hæfasta hraunlagið sem
næst segulskiptum og nota reiknings-
legar aðferðir, l.d. á upphleðsluhraða
hraunlaga, til að finna líklegasta aldur
segulskiptanna.
Önnur vísbending um tiltölulega öra
þróun segultímatalsins er sú að nýlegar
niðurstöður gera ráð l'yrir að mörk
brunhes/matuyama séu 7,8 milljón ár
(Cande og Dennis 1992) í stað 7,1
milljón eins og lengi vel hefur verið
talið.
Stærstu drættirnir í íslenska segul-
tímatalinu eru þekktir en mikið verk er
eftir við fínni drættina, l.d. nákvæm
aldursákvörðun segulskipta á eldri
svæðum landsins. Erfitt getur reynst
að finna hæft berg til aldursákvörð-
unar, þ.e. berg sem kólnað hefur rétt
fyrir eða eftir segulskipti. Þetta stafar
af því að oftast er aðeins 10. til 20.
hvert hraunlag hæft til aldursákvörð-
unar. Þá hefur komið í ljós að þær
forsendur sem upphaflega var gengið
26