Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 29

5. mynd. Segulræmur úthafsskorpu. Út frá hryggjarmiðju eidist gosberg á hafsbotni í
stefnu landreks. Núverandi segultímabil, brunhes, er samfellt þvert yfir miðjan hrygg en
vegna segulskipta og landreks hafa eldri segultímabil skipst upp, um helmingur
nýmyndaðrar skorpu bætist með tímanum við hvora plötu (eftir Stacey 1977).
ennfremur að út frá miðju hryggjanna
skiptust á svæði með mismunandi
sterkt segulsvið, ýmist segullægðir eða
segulhæðir, þannig að um spegilmynd
var að ræða um hryggjarásinn. Vine og
Matthews (1963) túlkuðu hið reglulega
mynstur segulmögnunar sem speglaðist
um hryggina fyrstir þannig að það gæfi
til kynna forn segulskipti, og sýndu
þannig fram á að jarðskorpa úthafanna
byggist upp út frá hryggjunum. Eftir
hryggnum fer nýmyndun jarðskorpu
l'ram og nú tók að hilla undir
flekakenninguna. Flekakenningin
skýrði hvernig yfirborð jarðar er gert
af fjölmörgum flekum og staðfesti um
leið kenningu Wegeners um rek
meginlandanna. Þannig renndi jarð-
fræðin stoðum undir nýja heimsmynd.
A 5. mynd er sýnt einfaldað þver-
snið af neðansjávarhrygg. Nýmyndun
jarðskorpu fer fram við eldgos á
hryggjarásnum, en þar eru jafnframt
flekamót með sams konar sigdal og á
Þingvöllum. Hæð hryggjarins nær um
tvö til þrjú þúsund metra yfir hafs-
botninn til hliðar. Við landrek berst
það efni sem upp kemur á flekamótum
til jaðranna þannig að segulstefna
liðins tíma varðveitist í rétlri tímaröð á
svæðinu beggja vegna út frá hryggjar-
miðju.
Gott dæmi um þetta er á Reykjanes-
hryggnum fyrir sunnan land. Þar er rek-
hraði um I cm á ári í hvora átt og á 7
km belti beggja vegna hryggjarássins
er segulstefnan „rétt“. Þessi jarðskorpa
hefur myndast á síðustu 710.000 árum,
á því segulskeiði sem nefnist brunhes.
Samtals nær jarðskorpa mynduð á
brunhes-segulskeiði yfir rúmlega 14
km breitt belti, þ.e. um 7 km á hvorum
tleka. Eldri segultímabil korna fram
utan við þetta belti og á hvor plata um
sig að varðveita sama segulmynstur.
Með segulmælingum þvert yfir
hrygginn og að því gefnu að rekhraði
hafi verið stöðugur er hægt að „rekja“
sögu segulskipta. Þá sögu má rekja
lengra aftur í tímann með því að kanna
segulstefnu jarðskorpunnar í aukinni
fjarlægð frá hryggjum á botni út-
hafanna. í Norður-Atlantshafi gefur
segulstefna bcrgs á hafsbotni, í t.d. 20
km fjarlægð frá hryggjarmiðju, lil
kynna stefnu segulsviðsins fyrir 2
milljón árum. Þannig er hægt að
byggja upp segultímatal á grundvclli
23