Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 121

þaðan á Kverkfjöll en varð frá að
hverfa vegna óblíðrar veðráttu, eins og
ýmsir fleiri hafa neyðst til að gera, og
fór hann við svo búið sömu leið til
baka. Þorvaldur kom aldrei í Brúardali.
Þrátt fyrir það komu fram umtalsverðar
endurbætur frá uppdrætti Björns Gunn-
laugssonar (1844) á jarðfræðikorti Þor-
valdar (1901).
Eftir Öskjugosið 1875 fjölgaði mjög
ferðum erlendra jarðvísindamanna til
suðurhluta Ódáðahrauns. Af eðlilegum
ástæðum beindist athygli þeirra mest
að Öskju og nágrenni (Johnstrup
1877). Á fyrsta áratug þessarar aldar
tóku þýskir jarðfræðingar að sýna
þessum svæðum vaxandi áhuga og fóru
þeir í allmarga rannsóknaleiðangra lil
suðurhluta Ódáðahrauns og Dyngju-
fjalla (Spethman 1908, Reck 1910) þar
sem þeir lögðu megináherslu á eld-
fjallafræðileg viðfangsefni. Einn um-
fangsmesti leiðangur þeirra var í Öskju
sumarið 1907 en hann endaði með
þeim sviplegu atburðum að leiðangurs-
stjórinn Walther von Knebel týndist
við Öskjuvatn ásamt málararanum Max
Rudloff.
Með auknum ferðum útlendinga um
sunnanvert Ódáðahraun þjálfaðist upp
hópur íslenskra leiðsögumanna, sem
gerðust þar mjög staðkunnugir. Hlutur
þeirra í rannsóknasögu svæðisins verð-
ur seint metinn til fulls. Með aðstoð
þeirra opnast einnig smátt og smátt
Krepputunga og Kverkfjöll. Þýski
prófessorinn Max Trautz (1914, 1919)
rannsakaði og kortlagði Kverkfjalla-
svæðið að hluta til sumrin 1910 og
1912. Hann setti sig mjög vel inn í
allar aðstæður og bætti verulega við
fyrri landfræðilega þekkingu á þeim
slóðum. Daninn J.P. Koch gekk manna
fyrstur á Kverkfjöll vorið 1912. Þá fór
hann í reynsluferð á íslenskum hestum
fram og til baka yfir Vatnajökul, áður
en hann hélt með þá í sína frægu ferð
þvert yfir Grænlandsjökul (Vigfús Sig-
urðsson 1916). Þannig óx þekkingin á
þessu svæði stig af stigi. íslenskir
fjallamenn tóku til við að kanna
ókunna stigu að eigin frumkvæði, sér-
staklega eftir fyrri heimstyrjöldina og
sjálfstæðið. Þeir fylgdust nokkuð
með eldsumbrotunum í Dyngjufjöllum
og Öskju, sem stóðu af og til í hartnær
áratug frá 1921 til 1929 (Ólafur Jóns-
son 1945, Sigurður Þórarinsson 1963).
Þó voru engar meiriháttar rannsókar-
ferðir farnar um þessar slóðir fyrr en á
fjórða áratugnum.
Sumarið 1932 kortlagði rannsókna-
leiðangur frá háskólanum í Cambridge
nokkuð svæði í austurhlíðum Kverk-
fjalla og við Brúarjökul. Leiðangur
þeirra kom sunnan yfir Vatnajökul og
fór aldrei lengra norður en í Hvanna-
lindir. Þrátt fyrir það endurbættu þeir
verulega þekkinguna á þessum slóðum
(Robert 1939, Anderson 1949).
Þetta sama sumar byrjaði Steinþór
Sigurðsson landmælingar í suðvestan-
verðu Ódáðahrauni. Sumarið eftir,
1933, fór hann með Pálma Hannessyni
og fleirum í mælinga- og rannsókna-
leiðangur. Fóru þeir frá Möðrudal inn
í Brúardali og þaðan í Krepputungu og
Kverkfjöll. Með í þeirri för var
Kristján Eldjárn og lýsti hann síðar úti-
legumannarústunum í Hvannalindum
(1941). í þessari ferð unnu þeir að
landmælingum en auk þess gerði Pálmi
margvíslegar jarðfræðilegar athuganir
(Pálmi Hannesson 1958). Allt fram til
þessarar ferðar voru Brúaröræfin harla
lítið þekkt og örnefni mörg hver á
reiki. Með þessari ferð og síðan með
útkomu dönsku herforingjaráðskort-
anna (1944) komst endanlega nokkuð
rétt mynd á landslagskortin og sæmi-
legt skipulag á örnefnanotkun, þó að
hún hafi í vissum tilfellum ennþá verið
á reiki þegar við byrjuðum kort-
lagningarstarfið.
115