Náttúrufræðingurinn - 1993, Blaðsíða 12

trías fyrir rúmlega 200 milljón árum
(4. mynd). Þá er talið að 95% allra
þekktra tegunda sjávardýra hafi orðið
aldauða. Talsmenn loftsteinakenning-
arinnar segja að þá hafi enn stærri loft-
steinn eða halastjarna rekist á jörðina
en á mörkum krítar og tertíers. Stuðn-
ingsmenn eldgosakenningarinnar halda
því hins vegar fram að þá hafi enn
kröftugri möttulstrókur náð til yfir-
borðsins en strókurinn undir Reunion
og enn meira basaltflæmi orðið til en
Deccan Traps. Courtillot segir að þá
hafi einmitt stærsti þekkti meginlands-
basaltskjöldurinn orðið til, Síbiríu-
skjöldurinn, sem talinn er afurð möttul-
stróks sem enn er við lýði, möttul-
stróksins undir Jan Mayen (3. mynd).
Uppgötvun Haralds Sigurðssonar sló
þá eldgosamenn út af laginu og segja
má að nú njóti loftsteinakenning þeirra
Aivarez og Asaros yfirgnæfandi fylgis
í vísindaheiminum. Fjölmörgum spurn-
ingum er samt sem áður ósvarað, eink-
um varðandi meginlandsbasaltskildina.
Er það tilviljun að myndun þeirra,
stórárekstrar og útdauði dýrategunda
virðist oft eiga sér stað á svipuðum
tíma? Hafa stórfelld eldsumbrot eins
og þau sem urðu á Indlandsskaga engin
merkjanleg áhrif á lífheiminn? Eru
þessi umbrot komin til vegna nýs
möttulstróks eða bein afleiðing árekstr-
ar? Svona inætti áfram spyrja. Court-
illot hefur tæplega sagt sitt síðasta orð
í þessari deilu þótt málflutningurinn
kunni nú að beinast inn á nýjar brautir.
Þótt eldgosum verði ekki lengur kennt
um fjöldauðann mikla á mörkum krítar
og tertíers stendur það eftir að kenning
Courtillot er ennþá í l'ullu gildi sem
skýring á stórfelldustu eldsumbrotum
sem geta orðið á jörðinni.
HEIMILDIR
Alvarez, L.W., W. Alvarez, F. Asaro, H.
B. Michel 1980. Extraterrestrial Cause
for the Cretaceous-Tertiary Extinction.
Science 208. 1095-1108.
Alvarez, W., F. Asaro 1990. An Extra-
terrestrial Impact. Scientific American
263 (4). 44-52.
Courtillot, V.E. 1990. A Volcanic Erup-
tion. Scientific American 263 (4). 53-60.
Haraldur Sigurðsson, S. D’Hondt, M.A.
Arthur, T. Barlower, J.C. Zachos, M.
Fossen & J. Channell 1991. Glass from
the Cretaceous-Tretiary Boundary in
Haiti. Nature 349. 482-487.
Haraldur Sigurðsson 1993. Halastjörnur
og loftsteinar: Oboðnir gestir utan úr
geimnum valda ragnarökum. Náttúru-
frœðingurinn 62. 45-62.
Russel, D.A. 1982. The Mass Extinctions
of the Late Mesozoic. Scientific Ameri-
can 246. 48-55.
White, R.S. & D.P. McKenzie 1989. Vol-
canism at Rifts. Scientific American 261
(1). 44-55.
Wilson, E.O. 1989. Threats of Biodi-
versity. Scientific American 261 (3). 60-
66.
PÓSTFANG HÖFUNDAR
Árni Hjartarson
Orkustofnun
Grensásvegi 9
108 Reykjavík
6