Andvari - 01.01.1977, Side 97

VALDIMAR BJÖRNSSON:
Ræða
flutt á fundi Þingeyingafélagsins i Rey\javí\ 20. marz 1945
Valdimar Björnsson fyrrverandi fjármálaráðherra Minnesotaríkis var hér á
ferð fyrr á þessu ári, í marzmánuði, og flutti þá erindi á vegum Islenzk-ameríska
félagsins um ethnicity eða þjóðvísi, eins og e. t. v. mætti kalla það á íslenzku,
shr. áttvísi, stéttvísi o. s. frv. Tilfinning ýmissa hópa, einkum minnihlutahópa
víða um heim fyrir uppruna sínum og erfðum og löngun til að leggja sitt af
mörkum til þeirra þjóðfélaga, sem þeir hafa sagzt í lög við, hefur magnazt hin
síðari ár, og hefur mikið verið rætt og ritað um þetta efni að undanfömu. ís-
lendingum er e. t. v. minni nýjung i þessu en mörgum öðrum, þeir þykjast þar
standa á æðigömlum merg, enda áttvísi talin ein þeirra höfuðgreina, er ritað
var um, þegar í upphafi ritaldar á íslandi. Er oft vitnað til eftirmála Melabókar
Landnámu, sem talið er, að runninn sé frá Styrmi fróða, og eins víst, að hann
hafi stuðzt að nokkru við enn eldri gerð, en í honum kennir ættarmetnaðar
Islendinga gagnvart öðrum þjóðum og farið að dæmi viturra þjóða, er „vita vilja
upphaf sinna landsbyggða eða hversu hvergi tilhefjast eða kynslóðir."
Við landnám íslendinga vestan hafs vaknaði meðal margra þar áhugi á átt-
vísi, þeir vildu geta rakið ættir sínar hingað heim, svo að þeir slitnuðu ekki úr
tengslum við ísland fremur en íslendingar að fornu við TSIoreg og önnur þau
lönd, er þeir fluttust frá.
Meðal Vestur-lslendinga hafa fáir verið fróðari í þessum efnum en Valdimar
Björnsson. Ég minnist þess sjálfur t. a. m., er ég kom á heimili hans i Minne-
apolis á leið til Winnipeg í nóvembermánuði 1951, að hann spurði mig, og hafði
þá t höndum blað að heiman með mynd af nýkjömu stúdentaráði -, hvort ég
gæti sagt sér deili á tveimur ráðsmanna, en hina gat hann alla ættfært.
Fræg er sagan af því frá dvöl hans hér heima á stríðsárunum, og kann að
vera þjóðsaga, að hann hafi eitt sinn brugðið sér að haustlagi austur í Vopna-
fjörð til að vera þar i réttum. Og sem menn höfðu dregið mestallt féð og aðeins
voru eftir nokkrar kindur með mörkum, sem heimamenn kovtit ekki í skjótheit-
um fyrir sig, gall við bylmingsröddu fyrrnefndur aðkomumaður, er stóð álengd-
ar utan réttar og átti þá raunar kollgátuna.
Hér á eftir verða mí birtir með leyfi höfundar og eftir handriti, er hann
hefur nýlega afhent Landsbókasafni ásamt fleiri gögnum, kaflar úr ræðu, er
hann flutti á Þingeyingamóti í Reykjavík fyrir rúmum 32 árum.