Andvari - 01.01.1977, Page 101

ANDVARI
RÆÐA
99
áramótin - Sigríður, ekkja Guðjóns Jóns-
sonar úr Vopnafirðinum, sem dó 82 ára.
Hún var fædd að Brekku í Aðaldal, dótt-
ir Sigurðar Hinrikssonar og Kristveigar
Gísladóttur. Ég held, að Sigríður hafi ver-
ið sú síðasta meðal kvenfólks í byggðinni
okkar, sem tók í nefiÖ, amma mín - sú úr
Axarfirðinum - tók líka í nefið, og ég var
einu sinni kominn upp á þá list, en hef
fyrir löngu lagt hana niður.
Eitt merkilegasta atvik sem kemur
Þingeyingum beint við úr sögu byggðar-
innar okkar er þaÖ, að við höfðum fyrsta
kaupfélagið meðal íslendinga í Vestur-
heimi. Ég veit ekki til þess, að það séu
til fleiri en tvö kaupfélög núna meðal Is-
lendinga fyrir vestan, og þau bæði norður
í Nýja-lslandi í Kanada. En tilraunin
meðal íslendinga í þessu þorpi, þar sem
ég ólst upp í Minnesota, var langsamlega
sú fyrsta. Félagið var kallað Verzlunar-
félag Islendinga - ímyndið þið ykkur
bara hvemig farandsalar og verzlunar-
menn af öðrum þjóðflokkum þurftu að
vefja tungu um tönn að reyna að bera
fram slík orð - mér er sagt, að þeir hafi
að nokkru leyti hlaupið yfir fyrra orðið,
einhvern veginn, og svo varð síðara orðið
‘Islendinga’ bara ‘Dingadinga’ hjá þeim.
Þetta félag hefur verið sett á stofn í
kringum árið 1880, eða skömmu þar eftir.
Það var í rekstri ein sjö, átta ár, og svo
seldust eignir þess privat verzlunarmönn-
um - sem voru líka Islendingar, sarnt. Að-
alhvatamaðurinn og fyrsti forstjóri þessa
kaupfélags var Þingeyingur, sem flutt-
ist vestur árið 1879 - Stefán Sigurðsson
frá Ljósavatni í Ljósavatnsskarði. Hann
dó nokkuð fyrir mitt minni, en ég man
vel eftir Sigríði ekkju hans, sem varð
nærri því níræð og dó fyrir eitthvað tíu
árum. Stefán var fjörmaður mikill, varð
verzlunarmaður á eigin spýtur, eftir að
kaupfélagið lagðist niður, en á meðan að
sú stofnun var til, þá veitti hann henni
forstöðu með skörungsskap og dugnaði.
Hann vildi stóra veltu alltaf - urn að
gera að selja vörurnar, og var það aðal-
atriðið fram yfir allt annað. Kaupfélag-
inu gekk vel, og mér hefur verið sagt, að
það eina sem hafi nokkurn veginn verið
að hafi verið það, að félagið borgaði út
svo mikið af ágóðanum árlega til hluthafa,
að það vantaði inneignir í bankanum,
þegar mest lá á. Að öðru leyti var sala
þessa kaupfélags mjög svo merkileg sem
þáttur í félagslífi og stofnunum meðal Is-
lendinga á frumbýlisárunum fyrir vestan.
Stefán frá Ljósavatni hefur komið beint
vestur úr því umhverfi hér heima, sem
hefur gert það eðlilegt, að hann yrði leið-
andi inaðurinn í því að koma kaupfélag-
inu á stað. Kaupfélag Þingeyinga er,
náttúrlega, elzta kaupfélagið, sem nú er
til á landinu, þar sem að rekstur þess byrj-
aði 1881 og ’82. En það var einmitt í
Ljósavatnsskarðinu, þar sem Stefán ólst
upp, að pöntunarfélag byrjaði 1843 í
gegnurn áhrif þeirra greina og bréfa, sem
Jón forseti Sigurðsson var að skrifa um
það leyti. Þó slík stofnun hafi kannske
ekki náð háum aldri, þá hefur Stefán
heyrt talað um hana, eða kannske þekkt
til félagsins sjálfur.
Fyrsti fasti presturinn í byggðinni okk-
ar var líka Þingeyingur - síra Níels Stein-
grímur Þorláksson, sonur Þorláks á Stóru-
Tjörnum í Ljósavatnsskarði - og dó hann
fyrir tæpum tveimur árum. ITann varð
prestur Islendinga í Minnesota 1887.
Fyrstur prestvígðra manna, sem þjónaði
þar nokkuð að ráði, var Halldór heitinn
Briem, bróðir Páls amtmanns. Idann bjó
i bjálkakofa fyrir norðaustan þorpið, þar
sem ég fæddist, heilan vetur, snemma á
áttunda tug síðustu aldar. Var Susie
Taylor kona hans, og eru líkast til margir,
sem muna eftir þeim hjónum. Helgi
Briem aðalræðismaður Islands í New