Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 18

16
GUNNAR G. SCHRAM
ANDVARI
stjórnmálaflokki sínum hygg ég að tvö mál hafi verið honum einna
hugstæðust. Hið fyrra var lýðveldismálið, hið síðara stjórnarskrár-
málið.
í sambandslagasamningnum við Dani frá 1918 var ákveðið að eft-
ir 1940 mætti kreljast endurskoðunar á honum og ef samningar
tækjust ekki um framlengingu, með eða án breytinga, innan þriggja
ára, gætu íslendingar einhliða sagt honum upp. Slík uppsögn væri
því heimil árið 1943.
Að mati Gunnars skorti á að nægilegur baráttu- og uppsagnar-
hugur væri með framámönnum þjóðarinnar á árunum upp úr 1930,
þegar hann hóf afskipti af stjórnmálum. Stjórnmálamenn höfðu snú-
ið sér að öðrum verkefnum eftir fullveldisviðurkenninguna. Að vísu
höfðu menn rumskað 1928 þegar Sigurður Eggerz bar fram fyrir-
spurn til ríkisstjórnarinnar um uppsögn sambandslagasamningsins.
En síðan sótti í sama horfíð. Deyfð var yfir sjálfstæðismálinu. Þegar
framámenn voru spurðir hér heima eða í Danmörku tóku þeir ekki
af skarið. Afleiðingarnar voru hins vegar ljósar ef þjóðin héldi ekki
vöku sinni í slíku stórmáli.
Skoðun Gunnars var sú að slíta bæri að fullu sambandinu við Dani
og stofna lýðveldi strax og það væri unnt, 1944. Gott tækifæri fékk
hann til þess að gera grein fyrir þessum sjónarmiðum sínum árið
1935 þegar hann var beðinn að ávarpa Norræna stúdentamótið sem
haldið var í júní það ár í Kaupmannahöfn fyrir hönd íslensku þátt-
takendanna. Ákvað hann í ræðu sinni að benda á það að íslendingar
stefndu að því að segja upp sambandslögunum strax og samningar
leyfðu og taka öll mál í eigin hendur, í stað þess að halda innihalds-
laust kurteisisávarp þar sem 1500 norrænir fulltrúar væru komnir
saman. Benti Gunnar á í ræðunni að eðlilegt samstarf milli Norður-
landa væri erfitt eða jafnvel óhugsandi á meðan ein þjóðin væri yfir-
þjóð annarrar og réði meir og minna málum hennar.
Ræðan vakti óskipta athygli og var ítarlega og málefnalega greint
frá henni í dönskum blöðum og útvarpi og því að fulltrúi íslands
hefði lýst því yfir að íslendingar ætluðu að skilja við Dani. Hér
heima vakti ræðan einnig mikla athygli og töldu sumir að ástæðu-
laust hefði verið og jafnvel hneykslanlegt að ræða sambandsmálið á
þennan hátt. Tvö dagblaðanna átöldu hann fyrir ótímabærar yfirlýs-
ingar í þessu mikilvæga máli en þeim ásökunum svaraði Gunnar í
grein sem hann sendi heim frá Kaupmannahöfn.