Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 63

ANDVARI
SIGURÐUR NORDAL, FRÆÐIMAÐUR OG SKÁLD
61
hennar og endurreisn, hann hélt erindi og ritaði margt og mikið um ís-
lenska sögu og menntir, einkum þó um bókmenntirnar, allt frá fornöld til
líðandi stundar. Bókin sem í öndverðu var samin á erlendu máli og ætluð
útlendum lesöndum skyldi nú fyrst birtast á móðurmálinu, til að kenna ís-
lendingum sjálfum að meta sögu sína og menningu. Margir hafa harmað
að aldrei skyldi birtast nema fyrsta bindi þessa verks, en þó er það í raun-
inni ekkert sorgarefni. tslenzk menning er eins og „ferðin sem aldrei var
farin“ — nema þá nokkuð á leið. Hún birdst í öllum verkum Sigurðar
Nordals, umhugsunin um efni hennar er það súrdeig sem sýrir allt það sem
kom frá síkvikandi penna hans.
í samræmi við sína ættjarðarást og þjóðlegu menntastefnu lagði Sigurður
meginþunga á það að fornritin, bæði sögurnar og eddukvæðin, væru
íslensk. í æsku átti hann í stríði við Norðmenn sem vildu eigna sér Snorra
Sturluson, og þótt sigur ynnist að kalla í þeim átökum voru alltaf einhverjir
sem vildu læsa klónum í dltekin verk. Þessar bókmenntir eru íslenskar, en
ekki norrænar eða samnorrænar — og þaðan af síður samgermanskar. „Þótt
skylt sé og sjálfsagt að geta erlendra áhrifa, eftir því sem unnt er, verður
það einkum gert þar sem þau hafa orðið undirstaða frumlegrar nýbreytni,“
segir hann í forspjalli íslenzkrar menningar.
Á síðustu áratugum hefur viðleitni fræðimanna, innlendra sem erlendra,
mjög beinst að því að rekja uppruna íslenskra fornbókmennta, einkum
sagnanna, til evrópskra miðaldarita og -menningar, einkum til kirkjulegra
rita, en þó einnig til veraldlegra verka, svo sem hinna frönsku riddara-
kvæða og riddarasagna. í þessari einstefnu vill þá gleymast eða vanrækjast
að fjalla um hinn íslenska uppruna, sjálfar arfsagnirnar, og það frumlega
framlag rithöfunda sem gefur sögunum snillilegt yfirbragð. Því er fagnað-
ar efni að ungum kynslóðum gefst nú kostur á að lesa í heildar-útgáfu
margvíslega umfjöllun Sigurðar um þetta efni. Nefni ég þá sérstaklega þau
„hinstu brot“, fragmenta ultima, sem hann fékk sonum sínum og sem nú
verða væntanlega prentuð í fyrsta sinn, en þar er einmitt fjallað um forn-
sögurnar frá íslenskum sjónarhóli.
Honum var umhugað um viðreisn og vegsemd þjóðar sinnar, enda
þroskaður á þeim tíma þegar sjálfstæðisbaráttan var í algleymingi. Hann
var alinn upp við gróna alþýðumenntun, þar sem undirstaðan voru fornar
sögur og endurreisnarbókmenndr nítjándu aldar. Sjálfur vildi hann aftur
á móti mennta þjóð sína, án manngreinarálits, vekja menn til hugsunar,
brýna til dáða. Ritskýringar skyldu vera til gagns bæði lesöndum og bók-
menntunum sjálfum, því skyldu þær vera ljósar og skilmerkilegar svo að
„greind börn gætu skilið". Og þannig eru öll ritverk hans, viturleg og þó
greinileg, umleikin birtu heiðríkjunnar.
Þótt hann gerði sér ljósa grein fyrir samhengi bókmenntanna, stefnum