Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 69

ANDVARI
VIÐHORF SIGURÐAR NORDALS TIL MENNINGAR OG SÖGU
67
festu einstaklinganna.“l9) Því ef það er nú misskilningur að maðurinn velji
raunverulega milli góðs og ills, þá er líka rangt að hann sé ábyrgur gerða
sinna.
Efnishyggjan sýnist Sigurði Nordal vera vísir að nýjum trúarbrögðum;
vísinda- og framfaratrúnni. Björn Franzson var einhver helsti boðandi
hennar á íslandi. í bók sinniEfnisheiminum ritar hann: „Vér getum auðvitað
ekkert fullyrt um það, á hvern hátt framtíðarþróun mannkyns muni fara
fram. En það má segja með mikilli vissu, að mannkynið á fyrir sér nær
óhugsanlega stórkostlega framtíð.“20) Aðeins ári eftir að þessi spámannlegu
orð birtust skall síðari heimsstyrjöldin á. Það eru skoðanir af þessu tagi sem
Nordal hefur í huga þegar hann (í íslenzkri menningu) talar um þá tilhneig-
ingu manna að Ieita „svikahælis í skýjaborgum“ og um það að vera „ginn-
ingarfífl tilverunnar“.21)
Til dæmis um það hvernig Nordal túlkar söguna, þegar hann rannsakar
íslenska menningu, má taka skýringu hans á kristnitökunni. Það hefur ver-
ið sagnfræðingum nokkur höfuðverkur af hverju íslendingar lögðu heið-
inn sið niður svo til átakalaust. Erfitt er að koma auga á eitthvert lögmál þar
að baki. Til að mynda lögðu Norðmenn á sig meiðingar og ófrið fremur en
að taka kristni. Skýring Nordals á þessum viðburðum sver sig í ætt við bók-
menntatúlkun og heimspeki. Hann leitar í forn skáldskaparverk með trú-
arlegu og siðspekilegu innihaldi: Völuspá og Sonatorrek. Þar fmnur hann
merki þess að hin gamla ásatrú hafi ekki lengur fullnægt einstaklingnum.
Sigur kristninnar var: „ . . . auðunninn af því, að hann var lítill sigur.“22)
Tilhneiginguna til eingyðistrúar, það er óðinstrúar, segir hann hafa komið
fram þó nokkuð fyrir kristnitökuna. „Kristnitakan var fremur afsal ásatrú-
ar en taka kristni.“23) Hann heldur því fram að hin raunsæja siðspeki, sem
birtist okkur í óðinstrú Egils, hafi Iifað lengi í íslenskri hugsun: „Miðaldir
íslands hefjast ekki, hvað sem ártölum líður, fyrr en þjóðin missir það þan-
þol í hugsun, sem þarf til þess að dást að Óðinseðlinu . . ., baráttu góðs og
ills í sama manni . . .“.24) Einnig greinir hann það sem hann nefnir „upp-
reisn einstaklingsins“, sem komi fram í því að einstaklingurinn vilji losna úr
viðjum múglyndis og að hann óttist ekki lengur mislynd goð.25)
Þannig fínnur Nordal, í lífrænasta kjarna heiðninnar, þá siðahugsjón
sem hann saknar mest í samtíðinni. Gott og illt eru ekki tóm hjátrú. Þau eru
raunveruleg öfl sem takast á í hverri ákvörðun í lífí einstaklings og þjóðar.
Að nota einhverja reikningsaðferð eða lausn til að þurfa ekki að taka þátt
í þessum átökum ber vott um andlegan doða; skort á einurð til að endur-
meta í dag þær reglur sem þóttu sjálfgefnar í gær.
En þessi hetjulega lífsskoðun á við ramman reip að draga. Falsspámenn
samtímans klæðast kuflum stjórnmálamanna, trúboða og vísindamanna og
freista með óteljandi „lausnum".