Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 92

90
ÁRNI SIGURJÓNSSON
ANDVARI
Sjálfstætt fólk
En víkjum nú nánar að Sjálfstœðu fólki og Bjarti í Sumarhúsum. Sumum
þeim sem skrifuðu ritdóma um söguna virðist ekki hafa verið ljós írónían
eða tvísæið í henni — og sumir vildu kannski ekki sjá það. Einhverjir töldu
Bjart sjálfstæðan í raun og tóku þá kannski mið af ísak hjá Hamsun. Sjálf-
stæðishugtakið er tvíbent í sögunni, og sama gildir reyndar um hugtakið
„landnámsmaður" því um tíma heldur lesandinn ef til vill að Ingólfur Arn-
arson Jónsson sé sá landnámsmaður sem heiti fyrsta bókahlutans vísar til
(Landnámsmaður íslands). En fleira bendir til að þar sé átt við Bjart.
Rauðsmýrarmaddaman og þeir sem voru sama sinnis og hún ræddu um
nýbyggja til sveita sem landnámsmenn, eflaust undir áhrifum frá hug-
myndafræði ungmennafélaganna. Dæmi um þetta orðfæri er „Byggingar-
og landnámssjóður" sem ríkisstjórn Framsóknarflokksins stofnaði árið
1929. „Nemið land!“ hrópar Eiríkur Magnússon hrifinn í grein sinni um
Markens gröde (Gróður jarðar) eftir Knut Hamsun í Iðunni árið 1926, og
hann kallar ísak í Markens gröde Ingólf Arnarson byggðarlagsins. (274)
Nafnið Ingólfur Arnarson vakti ýmis hugrenningatengsl hjá lesendum
fjórða áratugarins. Fyrst ber auðvitað að nefna Ingólf með súlurnar. í ann-
an stað má rifja upp að stjórnarformaður Sambands íslenskra samvinnufé-
laga árin 1925-36 hét svipuðu nafni (Ingólfur Bjarnarson). í þriðja lagi má
nefna að Gunnar Gunnarsson hafði skrifað heilmikið um Ingólf, fyrst árið
1918 í Edbrödre (Fóstbræður), svo í Jord (Jörð) árið 1933 þar sem Ingólfur
verður dýrkaður foringi, algóður og ofvaxinn — Skallagrímur kveður hann
með orðinu „Hil!“ í Jord er dýrkun og ræktun jarðarinnar eitt aðalminnið,
og blandast það saman við trú og dulhyggju. Ingólfur hjá Gunnari verður
mikill forkólfur um jarðrækt og tignar goðmagnið „Jörð“. Leiðir saga þessi
hugann að bókmenntum sem kenndar voru við blóð og jörð (Blut und
Boden) í Þýskalandi.
1 fjórða lagi má geta þess að sósíalískir höfundar á íslandi spurðu einmitt
um þetta leyti spurningarinnar hverjir námu land á íslandi og hverjir
byggðu Reykjavík? Var það Ingólfur sem byggði hús, sló tún og hirti
skepnur eða voru það þrælar hans? Gunnar Benediktsson skrifaði grein í
Rétt árið 1930 og vakti athygli á að þrællinn Náttfari var reyndar fyrsti land-
námsmaður íslands en ekki höfðinginn Ingólfur. Bjartur var „landnáms-
maður íslands“ í sama skilningi og Náttfari en seinþreyttari til uppreisnar.
í öðrum kafla Sjálfstœðs fólks gengur Bjartur bóndi um landnám sitt, bú-
inn að fá sig fullsaddan af vinnumennsku og býður forlögunum byrginn
með fyrsta orði sínu í sögunni sem er: „Nei“.
í inngangskaflanum um Kólumkilla og Gunnvöru má segja að skáldið
tjái hugmynd sína um sagnaritun fyrri tíma, um munnmæli og þjóðsögu. í
öðrum kafla, „Jörðin", vísar skáldið í annars konar sagnaritun og nokkru