Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 110

108
GUNNAR STEFÁNSSON
ANDVARI
„Útlagi í tímanum" heitir frásögn Indriða G. Þorsteinssonar í bókinni
Stríð ogsöng eftir Matthías Viðar Sæmundsson (1985), en þar segja sex sam-
tímahöfundar frá lífi sínu og viðhorfum. Indriði segir:
Sögur mínar hafa orðið til af nauðsyn á að skilja og skilgreina samtímann.
Ég byggi þær á staðreyndum og er að vissu leyti skáldskaparlegur sagn-
fræðingur. Mig hefur aldrei langað til að búa til einkalegan reynsluheim
enda hata ég fantasíu. Hún er ósönn og skortir almennt gildi. Ég hata líka
uppskrúfaðan flæðistíl. Skáldskapur á sér ekki lífsvon í huga lesanda ef allt
er sagt og meira til. Við höfum átt marga höfunda sem eru þrungnir af svo
mikilli andagift að verk þeirra skjálfa í höndum manns. Þessi verk hafa ekki
lifað. Sá skáldskapur sem lifir fjallar um raunverulegt líf fólks. Hann er
ekkert fimbulfamb heldur gerist hann af sjálfu sér vegna innri nauðsynjar.5’
Hvað sem líður þessu mati á fantasíunni og þeim stíl sem Indriða er á
móti skapi má af þessari tilvitnun ráða hvert er keppikefli höfundar: hann
vill vera raunsæisskáld. Og það er hann í meginatriðum. Engu að síður
greinir hann sig skýrt frá raunsæishöfundum næstu kynslóðar á undan. Og
þótt flestar skáldsögur Indriða gerist á liðinni tíð og séu því ekki samtíma-
sögur í strangasta skilningi má fallast á það mark höfundar að þeim sé ætl-
að að skilja og skilgreina samtímann. Samtíðin skilst ekki nema í ljósi hins
liðna. Frásagnaraðferð Indriða er persónuleg og sérstæð og var nýlunda
þegar hann kom fram. En hann er líka athyglisverður höfundur í sögulegu
ljósi.
í seinni tíð hefur Indriði G. Þorsteinsson orðið umdeildur maður í
menningarlífínu og er ekki ætlunin að fjalla hér um þátttöku hans í þjóð-
félagsumræðu. En sem sagnaskáld hefur hann einnig orðið fyrir barðinu á
pólitískri umfjöllum flestum fremur. Er það fyrst til að taka að formælend-
ur kvenfrelsisstefnu í bókmenntarannsóknum hafa beint spjótum sínum að
sögum hans vegna kvenlýsinga, enda eru þær auðveld skotmörk frá þeim
sjónarhóli6). Þá hefur Vésteinn Ólason birt athyglisverða grein um „breyt-
ingar á heimsmynd“ í skáldsögum Indriða og leitast þar við að sýna fram á
þróun hans „frá uppreisn til afturhalds“.7) í því sambandi verður raunar að
ýkja nokkuð uppreisnarandann í Landi og sonum. Þjóðfélagsleg gagnrýni er
að vísu sett fram í þeirri sögu. Hún gerist á kreppuárunum og þá biðu hug-
myndir aldamótakynslóðarinnar um viðreisn sveitalífsins endanlegan ósig-
ur. Straumur tímans féll í annan farveg.
Land og synir er sögulega skoðað meginverk Indriða og geymir kvikuna í
skáldskap hans. Frá listrænu sjónarmiði stendur hún líka hátt meðal verka
höfundar þótt benda megi á stílhnökra. í sögunni er fólgin lifuð reynsla
sveitamannsins. Ef til vill eigum við enga sögu sem betur túlkar hin sárs-
aukafullu tengsl við landið og gamla sveitamenningu, tengsl sem nú virðast