Andvari - 01.01.1957, Blaðsíða 53

andvari
Brot úr verzlunarsögu
49
áttu því í raun réttri mikil ítök í verzlun þeirra og hirtu í sinn
sjóð vænan hluta af ágóðanum. Auk þeirra manna, sem nú voru
taldir, mætti nefna fáeina menn, sem fengust við verzlun öðru
hverju í helztu kaupstöðum, svo sem í Reykjavík og á Akureyri,
en af þeirn er hka sögu að segja: í heild sinni var verzlunar-
astandið þannig frarn um miðja öldina, að í stórum landshlutum
ríkti hin rammasta einokun, einkum á svæðinu frá Djúpavogi
og vestur í Strandasýslu, en þar rnátti kalla, að 4 dönsk verzlunar-
hús, 0rum & Wulff, Gudmann, Thaae og bræðurnir Jakobsen,
réði einir öllu fram um 1860.
Árið 1844 hefjast fyrstu skipulegu sarntök landsmanna til
áhrifa á verzlun sína. Voru það bændur í Háls- og Ljósavatns-
hreppi í Þingeyjarsýslu, undir forustu síra Þorsteins Pálssonar á
Hálsi, er hér riðu á vaðið. Er allgreinilega ritað um hreyfingu
þessa í riti Arnórs Sigurjónssonar, Samvinnufélögin á íslandi 100
ára, og einnig er að þessu vikið í ævisögu Tryggva Gunnarssonar,
I- bindi. Hreyfing þessi vakti allmikla athygli, og meðal annars
var stofnað verzlunarfélag í Reykjavík 1848, að dæmi þingeysku
bændanna, m. a. að forgöngu Jóns Guðmundssonar, síðar rit-
stjóra Þjóðólfs. Víðar reyndu menn með slíkum samtökum að
ná betri verzlunarkjörum hjá kaupmönnum, en hvergi með veru-
legri festu nema í Þingeyjarsýslu og við Eyjafjörð. Llpp úr 1860
efldist hreyfing þessi af nýju. Og árið 1868 gerðust þau tíðindi,
að verzlunarsamtökin í Þingeyjarsýslu og Eyjafirði stóðu að því
að kaupa skip af strandi í því skyni að gera það haffært og nota
ríl vöruflutninga rnilli landa. Var þetta upphaf Gránufélagsins,
er með réttu má kalla fyrsta íslenzka samvinnufélagið hér á landi,
et' færist það stórvirki í fang að reka sjálfstæða verzlun við útlönd,
en það var formlega stofnað í jan. 1869, þótt eigi tæki það til
starfa fyrr en vorið 1870.