Andvari - 01.01.1957, Side 80

76
Þorkell Jóhannesson
ANDVARI
þar upp tekizt almennir héraðsfundir til umræðu um helztu
hagsmunamál héraðsmanna. Var þar efst á baugi kláðamálið, en
hér áttu Flúnvetningar sérstöðu, vegna þess að afréttir þeirra
voru opnir fyrir sauðfé úr kláðasveitum syðra, nema vörzlu væri
uppi haldið á fjöllum til þess að varna slíkum samgöngum. Þessu
næst má telja stofnun kjörhús eða búnaðarskóla, er mikið var um
rætt og að starfað nokkurt árabil, þótt því miður yrði ekki að
framkvæmd. Má vera, að stórmál þetta hafi valdið því, að héraðs-
fundirnir sæi sér ekki færi á að láta verzlunarmálin til sín taka,
og kom það þá í hlut einstakra sveitarfélaga að sinna þeim eitt-
hvað, eftir því sem tilefni gafst, áhugi og forusta hverju sinni.
Kunnugt er um þess háttar samtök í Svínavatns-, Bólstaðarhlíðar-
og Engihlíðarhreppum árið 1863. Mun Erlendur Pálmason í
Tungunesi hafa staðið framarlega í þeim félagsskap, er hafði það
markmiÖ að ná sem hagkvæmustum verzlunarkjörum, helzt með
þeim hætti að fá lausakaupmenn til þess að gera góð boð, sem
svo mætti nota sem svipu á hina „föstu“ kaupmenn og verzlunar-
stjóra. Ekki er kunnugt um nánari tildrög eða framhald þessa
félagsskapar. í ævisögu Páls Vídalíns kemur frarn, að Páll reyndi
um nokkur ár að beita samtökum til þess að útvega sveitungum
sínum þolanlegri verzlunarkjör að hinni gömlu og gildu fyrir-
mynd þingeysku verzlunarfélaganna frá 1844. Þar segir svo: „Til
þess því að hafa sem bezt not af verzluninni, byrjaði hann á þvi
að mynda verzlunarsamtök á þann hátt, að hann í nokkur ár
tók í félag með sér allan þorra sóknarmanna sinna, einkum liina
fátækari og efnaminni bændur, og gerðist oddviti þeirra, og
lieppnaðist fyrirtæki þetta svo einkar vel, að þegar þessum sam-
tökum hætti, voru þessir bændur ýmist skuldlausir eða skuld-
litlir við verzlunina, enda þótt bændur annars staðar í sýslunni
væri þá almennt í miklum skuldum, er leiddi af fjárkláÖanum,
hágu árferði og dýrkeyptri verzlun." Orðugt er að vita með vissu,
á hvaða árum þetta félag Páls Vídalíns starfaði, en líklegt ma
telja, að þaÖ hafi hyrjað um 1860, eða nokkru fyrr en félag
þeirra Erlends í Tungunesi, sem áður var frá sagt.