Eimreiðin - 01.09.1966, Blaðsíða 98

278
EIMREIÐIN
Höfn rúmum áratug eftir dauða Jóhanns og kynntist því vel urn-
hverfi Jóhanns og sumu af því fólki, rithöfundum og öðrum, sem
voru honum handgengnir. Lýsingar Gunnars Gunnarssonar í Fjall-
kirkjunni af þessu umhverfi eru nákvæmar og réttar, þótt í skáld-
söguformi sé, og í bókinni um Jóhann sviptir Toldberg hulunni
af sumurn þeirra, er þar ganga undir gervinöfnum. Þetta var ein-
kennilegt og flestum íslendingum framandi umhverfi, sem von-
legt er, þar sem hér þekktist ekki stórborgarlíf. Listamennirnir
settu markið hátt og kærðu sig ekki um, þótt oft væri þröngt í
búi. Toldberg segir ýmsar smásögur af Jóhanni og vinum hans
dönskum og íslenzkum, skáldaríg og ýmsu skemmtilegu, en þrátt
fyrir allt var samkomulagið gott, skáldin studdu hvert annað beint
og óbeint, og eru margar ánægjulegar sögur af því. Engum kom
til hugar að reyna að stækka sig með því að spilla fyrir öðrum, og
því síður að gera tilraun til að útiloka keppinauta, eins og smásál-
um er títt. Stundum kom fyrir, að skáldin báru sig upp við sjálfan
Brandes og er í bókinni ein skemmtileg saga af því. En fi'óðlegustu
kaflarnir fjalla að sjálfsögðu um leikrit skáldsins og feril þeirra.
Ég hygg, að mörgum komi á óvart, hversu daufar viðtökur þau
fengu fyrst í stað, að undanskildum Fjalla-Eyvindi. Jóhann varð
fljótt frægur maður í Evrópu. Leikrit hans voru gefin út á ensku
og þýzku, ásamt verkum klassískra höfunda, en gáfu honurn ekki
að sama skapi fé í aðra hönd. „Berömmelsen kom men pengene
ikke,“ er haft eftir Jóhanni sjálfum. Og eftir hans dag hafa þau
lítið verið sýnd á sviði, og er þó að minnsta kosti Galdra-Loftur
sígilt verk, sem á erindi til allra tíma vegna hins sálfræðilega
vandamáls, sem þar er tekið til meðferðar af meistaratökum.
Jóhann var að nokkru háður stefnu hinnar svonefndu nýróman-
tíkur, senr var nrikils ráðandi upp úr aldamótunum, og hefur það
ef til vill orðið til þess að leikrit lrans sum urðu skammlífari á sviði
en réttlátt er, miðað við skáldskapargildi þeirra. Þó get ég ekki séð
réttara, en að við hér heinra hefðunr gott af að kynnast betur leik-
ritunr hans, og mér finnst það skylda leikhúsanna hér að sýna þau
oftar en verið hefur.
í þessum línum er ekki unnt að konra nánar inn á bókmennta-
skýringuna í þessu riti. Höf. gerir grein fyrir hverju einstöku leik-
riti skáldsins og ferst það vel úr lrendi, þótt maður að vísu gæti
kosið nokkru ítarlegri könnun á köflum. Nokkrar myndir eru i
bókinni af skáldinu og konu hans, auk sviðsmynda, bæði frá Höfn