Eimreiðin - 01.05.1967, Side 50

138
EIMREIÐIN
stjórnarformanni stofnunarinnar. Og af þessum peningum eru nú m. a.
kostaðar málssóknir hennar gegn handritakröfum íslendinga. Það er
rétt að menn staldri við og hugleiði þetta.
Sú staðreynd, að peningar frúarinnar muni ekki hafa runnið til
safnsins, kemur greinilega fram, þegar gerð er uttekt á dánarbúinu
1730, miðað við það, sem hún lagði með sér í búið við giftinguna 1709.
Gegnir reyndar furðu, að slík úttekt skuli ekki liafa verið gerð fyrir
löngu, til þess að leiðrétta sífelldar rangfærslur og misskilning um
jtetta, og um fjárhagsuppruna Árnasafnsins yfirleitt. Svo vel vill til, að
hægt er að tilfæra fjárhæðir með nokkurn veginn vissu. Við giftinguna
mun konan hafa komið með 6000 ríkisdali í búið, en á því hvíldu
töluverðar óuppgerðar kröfur frá tíð fyrri mannsins. Ennlremur átti
konan húseign, sem síðar var seld konungi fyrir 3000 rdl. Sé gengið út
frá, að það söluandvirði hafi greiðst, sem e. t. v. er vafasamt — verða
það samanlagt 9000 rdl., sem konan hefur lagt með sér.1) Þar frá dragast
svo töp og óuppgerðar kröfur, sem að vísu verða ekki ákveðnar með
nákvæmni, en munu þó hafa numið verulegum fjárhæðum,2) enda
segir J. Ól., að konan hafi vasast í peningaspekidationum bak við mann
sinn, og stundum hlotið skelli. Séu afföll þessi reiknuð 1000 rdl., sem
er víst áreiðanlega lágmark, verður netto ,,medgift“ frúarinnar þannig
ca. 8000 ríkisdalir á giftingardegi. Enda þótt því skuli ekki neitað, að
þetta sé nokkurt fé á Jreim tíma, þá voru Jrau auðæfi í rauninni smá-
munir í samanburði við handritasafn Á. M. sem Jrá er orðið eitt
merkasta og verðmætasta í öllum heimi. Má að Joví leyti segja, að
konan hafi í rauninni verið hreinasti „proletar“ í samanburði við
manninn, Jtegar til hjónabandsins var stofnað.
Og hvað kemur svo upp, Jregar dánarbúið er innsiglað, og talið upp
úr ,,járnskríninu?“ Úr skríninu koma i lausu fé 8014 rikisdalir. Sem sé
peningar konunnar, sem þarna áttu afí vera, liklega upp á eyri eða
kannski eitthvað betur.3) Hér kom allt til skila. Má af þessu marka,
að konan hefur verið fjárgæzlukona, og peningar hennar ekki legið á
lausu, enda segir Finnur Jónsson, að hún „synes ikke at have interes-
1) J. Ól. segir Á. M. hafa talað um 9000 rdl., en að ekki liafi komið til
skila nema 6000 rdl. Mismunurinn 3000 rdl. eru þá væntanlega töp vegna
misheppnaðra spekulationa frúarinnar, eða e. t. v. söluverð hússins, 3000 rdl.,
sem ekki liafi greiðst, enda átti Danmörk í miklum fjárhagserfiðleikum á þeim
tíma (Norðurlandaófriðurinn).
2) Ýmsar greiðslur frá tíð eða vegna fyrri mannsins, t. d. Hendr. Schröder,
Diderichsen Wichmann (ef kenning höf. er rétt, sjá næsta kafla), o. fl.
3) J. Ól. talar um 12,900 rdl., sem Háskólinn hafi tekið við, og í Berl. Tid.
er nefnd talan 13.000 rdl., eða „over“. Hefur búið þá skilað mun meiru í reiðu
fé, en sem því svarar sem frúin lagði með sér.