Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Qupperneq 8

1. INNGANGUR
Samkvæmt réttarfarslögum á skriflegur rökstuðningur dómara um niður-
stöðu í dómsmáli að koma fram í dómi. Þannig segir í 1. mgr. 135. gr. laga um
meðferð opinberra mála nr. 19/1991, sbr. 5. gr. laga nr. 37/1994, að í dómi skuli
meðal annars greina röksemdir dómara um niðurstöðu og viðurlög. I röksemd-
um skuli koma skýrlega fram hvað dómari telji sannað í máli og með hverjum
hætti. í 1. mgr. 114. gr. laga um meðferð einkamála nr. 91/1991 segir og að í
forsendum dóma skuli greina rökstudda niðurstöðu um sönnunaratriði og laga-
atriði, sbr. f lið lagaákvæðisins.
Þrátt fyrir þessar ótvíræðu lagareglur hafa dómar stundum sætt gagnrýni fyrir
ófullnægjandi rökstuðning. Hér á landi hefur þó ekki verið skrifað mikið í
fræðirit um rökstuðning dóma.1 Eðlilega er fjallað um rökstuðning dómsúr-
lausna í öðrum löndum af fræðimönnum og öðrum, t.d. í Danmörku.2 Fræðileg
gagnrýni hlýtur að vera sjálfsögð í þessu sambandi „og er almennt talin
heppileg og vænleg til þróunar heilbrigðu réttarfari“.3 Réttilega hefur verið bent
á að „... fagleg og heiðarleg gagnrýni er af hinu góða“.4
Hér verður fjallað um lagareglurnar, sem í upphafi var vísað til, þar sem segir
að í dómi skuli koma fram rökstudd niðurstaða dómara um tiltekin atriði. Þótt
reglurnar þyki sjálfsagðar og þrátt fyrir að í þeim felist ekki annað en fyrirmæli
um eðlileg vinnubrögð dómara er ekki þar með sagt að það liggi í augurn uppi
hvemig þær verði best skýrðar. Þjálfaður dómari getur oft beitt þeim án þess að
hann þurfi að leiða hugann að því sérstaklega hvemig hann fer að því hverju
sinni. Því er áhugavert að kanna hvað felist í þessum reglum, hvernig þær verði
túlkaðar og hvemig þeim hefur verið beitt.
1 Til viðbótar því sem fram kemur um rökstuðning dóma í almennum réttarfarsritum, sbr. heim-
ildaskrá, er bent á eftirfarandi greinar og aðra umfjöllun um efnið: „Gagnrýni dómsúrlausna" eftir
Einar Arnórssom íTímariti lögfræðinga, 1. hefti 1953, bls. 1-4; „Afstaða dómara til andsvara við
gagnrýni" eftir Árna Tryggvason í sama riti, 4. hefti 1953, bls. 193-200; „Nokkrar athugasemdir
við grein Áma Tryggvasonar" eftir Einar Arnórsson t' sama riti, 1. hefti 1954, bls. 50-56; „Samn-
ing dóma“ eftir Benedikt Sigurjónsson, Harald Henrysson og Magnús Thoroddsen í sama riti,
2. hefti 1978, bls. 66-86; „Gagnrýni á dómstólana og forsendur dóma“ eftir Hjördísi Hákonar-
dóttur í Skírni, vor 1988, bls. 164-171; „Rökfærsla í dómum og stjómvaldsákvörðunum“ eftir Þór
Vilhjálmsson í sama riti, haust 1988, bls. 378-388; „í bókahillunni. Það á ekki að semja dóm
„fyrir" einhvem" eftir Björn Þ. Guðmundsson í Tímariti lögfræðinga, 4. hefti 1988, bls. 266-269;
„Um rök og réttlæti" eftir Hjördísi Hákonardóttur í sama riti, 2. hefti 1989, bls. 133-135; „Rök-
stuðningur er ekki síst fyrir dómarann sjálfan" eftir Jón Steinar Gunnlaugsson í sama hefti, bls.
135-136 og „Rökstuðningur dóma“ eftir Garðar Gíslason í sama riti, 3. hefti 1989, bls. 145-147.
2 Sjá t.d. greinar í UfR: „Nogle Bemærkninger om Domsbegrandelsen", 1946 B, bls. 170-172 og
„Om domsbegrundelsen", 1970 B, bls. 245-256 eftir prófessor Knud Illum; „Dommens sprog“,
1985 B, bls. 313-320 eftir Peter Blume; „Domssproget - et svensk reformforslag og en dansk
kritik", sama ár, bls. 345-351 og „Mere om domssproget", 1986 B, bls. 249-251 eftir P. Spleth.
3 Árni Tryggvason: „Afstaða dómara til andsvara við gagnrýni" í Tímariti lögfræðinga, 4. hefti
1953, bls. 194.
4 Magnús Thoroddsen: „Samning dóma“ í'Tímariti lögfræðinga, 2. hefti 1978, bls. 83.
174