Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Síða 13

Röksemdir dómara geta haft þýðingu við túlkun og greiningu á því hvernig
réttarheimildum er beitt en í rökstuðningi dómsúrlausnar kemur fram hver rétt-
urinn er í því tilviki sem um ræðir hverju sinni. Þetta á sérstaklega við um rök-
stuðning í dómum Hæstaréttar.11 Röksemdir fyrir dómsniðurstöðu geta haft
þýðingu þegar fordæmisgildi dóms er metið og þær eru auk þess sérstaklega
mikilvægar þegar dómur hefur fordæmisgildi.12 Röksemdir í dómsúrlausnum
geta þannig orðið grundvöllur réttarreglu.13 Af röksemdum dómara má oft
draga margvíslegan lærdóm.14 Þótt hverri dómsúrlausn sé aðeins ætlað að hafa
bindandi réttaráhrif fyrir aðila málsins getur rökstuðningur í dómi haft almenna
þýðingu, m.a. fyrir réttarþróunina og lögfræðina sem fræðigrein.
Röksemdir dómara eru einnig settar fram fyrir málsaðila þótt deilt hafi verið
um fyrir hvern dómur sé skrifaður.15 Sérstaklega er mikilvægt fyrir þann sem
dæmdur hefur verið til að þola refsingu að hann geti séð rökin fyrir því.16 Sama
gildir um þann sem tapar máli en röksemdirnar eiga að leiða í ljós hvers vegna
hann tapaði málinu.171 rökstuðningi kemur stundum fram að málsaðili kunni að
eiga þann rétt sem deilt er um en honum hafi ekki tekist að sanna þau atvik sem
eru skilyrði fyrir því að honum verði dæmdur rétturinn. Þetta getur verið mik-
ilvægt fyrir hann að fá að vita. Málsaðili þarf enn fremur að sjá rök fyrir nið-
urstöðu dóms til þess að hann geti tekið ákvörðun um áfrýjun.18 Rökin geta í
stjómvaldsákvörðunum" að skyldan til að rökstyðja dóma stuðli sjálfsagt að vönduðum vinnu-
brögðum dómstólanna og knýi dómara til að hyggja að öllum atriðum, sem taka þurfi tillit til. Har-
aldur Henrysson segir á bls. 70 í erindinu „Samning dóma“ að það hljóti að vera dómara sjálfum
aðhald að þurfa jafnan að birta forsendur fyrir dómum sínum og girði það í nokkrum mæli fyrir
fljótfæmislegar og handahófskenndar niðurstöður.
11 Sjá bls. 237 í bókinni Den dómmende makt eftir Karsten Gaarder: „Sakfórere og dommere
fár gjennom Retstidendes referater beskjed om hva Hóyesterett anser som „gjeldende rett““.
12 Per Olof Ekelöf: Rattegáng V, bls. 205.
13 Til samanburðar má geta þess að í Bandaríkjunum, þar sem fordæmi er á mörgum sviðum
réttarins mikilvægasta réttarheimildin, skipta röksemdir dómsins oft mestu máli við ákvörðun á
efni réttarreglu sem þannig hefur orðið til. Þetta sést af dómum og í kennslubókum í lögfræði, case-
books, sem útskýra réttarreglumar með þvf að fjalla um og greina rökin í dómsforsendum.
14 Karsten Gaarder: Den dpmmende makt, bls. 234: „Men dommens betydning som veileder for
jurister og publikum avhenger ogsá av hvordan dommen er skrevet, m.a.o. av premissenes utformn-
ing“.
15 Sjá t.d. greinar Björns Þ. Guðmundssonar: „í bókahillunni. Það á ekki að semja dóm „fyrir“
einhvern" og Jóns Steinars Gunnlaugssonar: „Rökstuðningur er ekki síst fyrir dómarann sjálfan"
í Tímariti lögfræðinga sem vitnað er til í neðanmálsgrein 1.
16 Mikilvægt er einnig að hann geti skilið rökin, sbr. Peter Blume: Dommens sprog, bls. 318.
17 „En tilfredsstillende begrundelse tilfredstiller ogsá den tabende part“. Knud Illum: Om doms-
begrundelsen, bls. 247. Sama sjónarmið kemur fram hjá Hjördísi Hákonardóttur í grein hennar
„Legal Language: A Tool and Justice" á bls. 85 í ritinu Law, Justice and the State IV: „If we are
treated badly without proper explanation our sense of justice is hurt, but when offered an explan-
ation we can accept we no longer feel wronged ...“, og hjá Þór Vilhjálmssyni á bls. 382 í grein-
inni „Rökfærsla f dómum og stjómvaldsákvörðunum: „Sá sem tapar máli kann að sætta sig betur
við orðinn hlut, ef niðurstaðan er skýrð í forsendum".
18 Jo Hov: Rettergang i sivile saker, bls. 457; Bernhard Gomard: Civilprocessen, bls. 487; Lene
Pagter Kristensen: Juridisk grundbog 3. Dommen-Sproget, bls. 125 og Per Olof Ekelöf: Ratte-
gáng V, bls. 205.
179