Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Side 21

Stundum vantar mikið upp á að máltilbúnaðurinn sé fullnægjandi. Það leiðir oft
til þess að gagnaðili getur ekki tekið til varna þar sem engan veginn er unnt að
átta sig á efni málsins, á hverju kröfur eru byggðar eða hverjar röksemdirnar eru
fyrir því að þær ættu samkvæmt lögum að ná fram að ganga. Þetta getur einnig
haft þær afleiðingar að dómara verði ófært að rökstyðja niðurstöðu í málinu í
samræmi við réttarfarsreglur og þau lögmál sem honum ber að virða. Getur það
leitt til frávísunar málsins ef það á við.
I dómi Hæstaréttar frá 2. maí 2000 í máli nr. 152/2000 er staðfestur úrskurður
héraðsdómara um frávísun með vísan til forsendna hans. í úrskurðinum segir m.a. að
stefnandi hafi í málatilbúnaði sínum ekki uppi neinar sjálfstæðar málsástæður, sem
hann byggi kröfur sínar á, heldur taki hann upp orðréttar tilvitnanir og geri þær að
sínum án þess að sýna fram á hvernig þær ættu að leiða til þess að kröfur hans næðu
fram að ganga. Þá hafi hann uppi tilvitnanir í lög og stjómarskrá án þess að reyna að
sýna fram á hvernig skilyrði í rækjuveiðileyfi, sem hann krafðist ógildingar á, væru
í andstöðu við þau lagafyrirmæli.
í öðrum tilvikum eru ágallarnir ekki eins alvarlegir. Þá er hugsanlega unnt að
bæta úr þeim með því að gefa málsaðila kost á að skýra það sem er óljóst.
Dómari hefur auk þess heimildir til að túlka eða skýra málatilbúnaðinn. Það er
orðað þannig í rökstuðningi dómsins að ákveðin atriði í málatilbúnaði aðila
verði skilin á tiltekinn hátt.
2.2.b Reglur um sönnun og sönnunarmat
Samkvæmt því sem hér að framan hefur komið fram þarf dómari að taka rök-
studda afstöðu til þess í dómsúrlausn hvað talið er sannað í hverju máli. Atvikin,
sem talin eru sönnuð, hafa réttarfarslega þýðingu en þau, ásamt óumdeildum
atvikum, verða lögð til grundvallar niðurstöðu í málinu. Það þýðir hins vegar ekki
endilega að atvikin, sem talin eru sönnuð, séu að öllu leyti rétt eða sönn þótt
markmið réttarfarsreglna um sönnun sé að dómur verði byggður á því sem er í
samræmi við raunveruleikann. I opinberum málum gilda t.d. mjög strangar reglur
um sönnun af augljósum ástæðum. Er því enn meiri hætta en ella á að lögfull
sönnun takist ekki þrátt fyrir að „brotið“ hafi í raun og vem verið framið.
Þegar tekin er afstaða til þess hvort tekist hafi að sanna staðhæfingu er það
gert þannig að metið er það sem fram kemur í gögnum málsins. Niðurstaðan
veltur oftast á því hvernig gögnin eru metin og hverjar ályktanir verði réttilega
dregnar af því sem fram kemur í þeim. Rökin fyrir niðurstöðu sönnunarmatsins
em vegin og metin gegn þeim rökum sem leiða til gagnstæðrar niðurstöðu. Það
er dómarans að meta sönnunargildi þess sem fram hefur komið í málinu en það
gerir hann samkvæmt réttarreglum um sönnun, sönnunarbyrði og sönnunarmat.
Þessar reglur hafa því áhrif á það hvernig dómari hagar rökstuðningi þegar hann
tekur afstöðu til þess í dómi hvað hann telur sannað.
I greinargerð með frumvarpi, sem varð að lögum nr. 85/1936 um meðferð einkamála
í héraði, segir um 122. gr., en greinin fjallar um sönnunarmat dómara, að eins og í
187