Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Qupperneq 22

hinum nýrri réttarfarslögum annana þjóða sé ekki lagt band á dómara um það,
hvenær framkomin sönnun sé fullnægjandi, eins og oft hafi verið gert í réttarfars-
lögum á fyrri tímum. Sönnun, sem fólgin hafi verið í framkvæmd ákveðinna athafna,
eins og t.d. jámburður í fornöld, sé nú út af fyrir sig að engu metin. Það sé nú á
dögum lagt á vald dómara að meta eftir heilbrigðri skynsemi og mannlegri reynslu,
hvenær telja verði ákveðið atriði sannað og sé sú regla að sjálfsögðu helguð hér.31
Þessi grundvallarsjónarmið eru óbreytt í núgildandi réttarfarslögum.
Sönnunarmati í sakamálum ber samkvæmt 46. gr. laga um meðferð opinberra
mála að haga þannig að metið verði „hverju sinni hvort nægileg sönnun, sem
ekki verði vefengd með skynsamlegum rökum, sé fram komin um hvert það
atriði sem varðar sekt og ákvörðun viðurlaga við broti, þar á meðal hvaða sönn-
unargildi skýrslur ákærða hafi, vitnisburðir, mats- og skoðunargerðir, skjöl og
önnur sýnileg sönnunargögn“. Dómari metur einnig hvert sönnunargildi þær
staðreyndir hafi sem varða ekki beinlínis það atriði sem sanna skal en ályktanir
má leiða af um það, sbr. 47. gr. sömu laga.
Samkvæmt 1. mgr. 44. gr. laga um meðferð einkamála sker dómari úr því
hverju sinni eftir mati á gögnum, sem hafa komið fram í máli, hvort staðhæfing
um umdeild atvik teljist sönnuð, enda bindi fyrirmæli laga hann ekki sérstak-
lega um mat í þeim efnum. Dómari metur sönnunargildi vitnisburðar við úr-
lausn máls samkvæmt 59. gr. sömu laga. Dómari metur í samræmi við þetta
hvað beri að telja sannað og hvernig sönnunarbyrði er háttað í hverju máli.
Meginreglan samkvæmt framangreindu er því sú að sönnunarmat dómara er
frjálst en ekki lögbundið eins og áður. Frjálst sönnunarmat þýðir að lög binda
dómara ekki á ákveðinn hátt við sönnunarmatið, þ.e. lög mæla ekki fyrir um að
tiltekin atriði teljist sönnuð með tilteknum hætti. Markmið reglunnar um frjálst
sönnunarmat er að sem mestar líkur verði á því að raunveruleg atvik og
aðstæður verði lagðar til grundvallar við úrlausnir dómsmála.
Reglan um frjálst sönnunarmat þýðir ekki að dómarinn hafi óheft frelsi við
matið. Mat hans verður m.a. að vera byggt á heilbrigðri skynsemi og hann þarf
auk þess að gæta samræmis í úrlausnum. Þetta þarf að skilgreina nánar.
Dómarar ákveða ekki refsingar og meta ekki sanngirniskröfur eða sönnunargögn
eftir tilviljun eða duttlungum. Mælikvarðarnir eru mótaðir á löngum tíma og sóttir í
smiðju til viðhorfa innan lögfræðingastéttarinnar, sem menntun og starfsreynsla hafa
skerpt. Þessi viðhorf taka breytingum, hægt að jafnaði, en í samræmi við almenn
viðhorf í þjóðfélaginu. Þessi hægagangur tryggir samræmi og jafnrétti milli þeirra,
sem ákvarðanimar varða. Dómarar eins og allir lögfræðingar og allir menn hafa
mismunandi viðhorf. Vitanlega verður ekki sagt, að það hafi aldrei áhrif á ákvarðanir
þeirra, en starfsuppeldið stefnir að því að kenna mönnum að láta ekki persónuleg
viðhorf ráða ferðinni.32
31 Alþingistíðindi 1935 A, þskj. 448, bls. 964.
32 Þór Vilhjálmsson: „Staða Hæstaréttar í stjórnskipuninni" í Tímarit lögfræðinga, 1. hefti 1995,
bls. 45.
188