Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Side 25

vera sannfærandi eða að minnst kosti þannig að vafinn styðjist við haldbær rök
sem unnt er að taka mark á. Þess vegna er sérhver hugsanlegur vafi í sjálfu sér
ekki fullnægjandi röksemd fyrir sýknu heldur þarf vafinn að vera raunveru-
legur. Ef hann er það ekki verður oftast að líta svo á að ekki sé um vafa að ræða.
Sönnun er þá hafin yfir allan skynsamlegan vafa.42
I þessu sambandi er áhugavert að kanna nánar hvað átt er við með því að
sönnun teljist fullnægjandi verði hún ekki „vefengd með skynsamlegum rök-
um“ eins og segir í 46. gr. laga um meðferð opinberra mála. A Vísindavef Há-
skóla íslands skilgreinir Erlendur Jónsson „skynsamleg rök“ þannig:
Með „rökum“ er átt við röksemdafærslu, það er að settar eru fram ein eða fleiri full-
yrðingar - sem kallaðar em forsendur - og ályktun eða niðurstaða, sem fullyrt er á
grundvelli forsendnanna. Með öðrum orðum, forsendurnar styðja niðurstöðuna, eða
þeim er að minnsta kosti ætlað að styðja hana. Almennt má segja, að þeim mun betur
sem forsendumar styðja niðurstöðuna, þeim mun betri eða skynsamlegri séu rökin.43
Niðurstaða dómara um að fram hafi komið sönnun, sem ekki verði vefengd
með skynsamlegum rökum, ætti samkvæmt þessu að vera byggð á forsendum
sem styðja hana, en því betur sem forsendur dómsins styðja niðurstöðuna þeim
mun haldbetri verða rökin fyrir henni.
í sönnunarmati þarf oft að draga ályktanir af því sem fram hefur komið.44
Dómari þarf að meta hver atvik skipti máli fyrir sönnunarmatið, hvemig þau
skipti máli og hverjar ályktanir verði af þeim dregnar. Þekking dómara á mann-
legum viðbrögðum, eiginleikum og hegðun er oft nauðsynleg til að dómara
verði fært að taka rökrétta afstöðu í þessum efnum. Það á sérstaklega við í
erfiðum sakamálum. Rökrétt hugsun og yfirsýn yfir margvíslega og ólíka þætti
er því nauðsynleg til að sönnunarmat verði stutt fullnægjandi rökum.
Dómarar öðlast í starfi umtalsverða þekkingu og þjálfun í mati á háttemi
manna, svo sem á því hvað skipti máli og hvemig það verði sett í rökrétt sam-
hengi. Samt sem áður nægir það þó ekki í öllum tilvikum. Vandasamt getur
verið að meta samskipti, tilfinningar og tengsl einstaklinga, t.d. innan fjöl-
skyldu, þar sem þessi atriði geta verið flókin og hafa ekki endilega augljósa
þýðingu. í slíkum tilvikum er oft torvelt að meta hverjar ályktanir verði réttilega
dregnar af því sem fyrir liggur, hvernig það verði metið og á hvern hátt það
skipti máli fyrir sönnunarmatið. Ef mat dómara um þessi atriði er í ósamræmi
við bestu þekkingu á hverjum tíma er hætta á að rökin fyrir niðurstöðu í málinu
verði ekki talin sannfærandi.
42 f dönsku er í þessu samhengi talað um „rimelig tvivl", sbr. neðanmálsgreinar 38 og 40, í norsku
„rimelig tvil“ og í ensku „reasonable doubt".
43 http://www.visindavefur.hi.is/svor/svar_619.html
44 Á það reynir t.d. við beitingu reglunnar í 47. gr. laga um meðferð opinberra mála um að dómari
meti eftir atvikum hvert sönnunargildi þær staðreyndir hafi, sem varði ekki beinlínis það atriði sem
sanna skuli en ályktanir megi leiða af um það.
191