Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Page 54

á en dómgreind hans og skynsemi gera honum fært að greina á milli eigin við-
horfa og almennra viðmiðana þegar þetta tvennt fer ekki saman. Dómarinn þarf
jafnframt að geta greint á milli annars vegar almennra viðmiðana, sem studdar
eru skynsemi og rökréttri hugsun, og hins vegar annarra sjónarmiða, sem eru
það ekki. Hann verður og að vera á varðbergi gegn eigin fordómum og hugs-
anavillum. Það er mikilvægt að dómari geri sér grein fyrir þessu þegar hann
færir rök fyrir niðurstöðu um sönnun í dómsmáli.
í undantekningartilfellum virðist sönnunarmat í sakamálum ekki stutt traust-
um eða sannfærandi rökum. Meginástæðan fyrir því er væntanlega sú hve sönn-
unarmatið getur verið erfitt. Akvörðun um það hvað hafi tekist að sanna verður
að taka á annan hvorn veginn, þrátt fyrir að af gögnum málsins verði alls ekki
unnt að ráða hver atvikin sem deilt var um voru í raun og veru.85 Þar er ekki um
neitt séríslenskt fyrirbæri að ræða enda geta erfiðleikar við rökstuðning á nið-
urstöðu um sönnun komið upp hvar sem er og hafa í raun gert það.
Fyrir kemur að niðurstöður dómstóla um sönnunarmat vekja áleitnar spurn-
ingar eða að röksemdir fyrir tiltekinni niðurstöðu verða vefengdar eða um-
deildar. I erfiðum málum getur það verið eðlilegt en þar er oft um margvísleg
flókin matsatriði að ræða sem dómarar eiga stundum erfitt með að taka afstöðu
til með haldbærum rökum. Vandasamt getur verið að meta erfið og flókin sam-
skipti, óeðlileg tengsl og áhrifin eða afleiðingamar af þeim, alvarlega atburði og
áhrif þeirra á þá sem hlut eiga að máli og loks hverjar ályktanir verði réttilega
af öllu þessu dregnar. Hegðun og önnur einkenni þarf að meta og túlka en draga
verður rökréttar ályktanir í þeim efnum og ákveða á hvem hátt þetta hefur þýð-
ingu fyrir sönnunarmatið. Margt fleira getur verið erfitt að meta og setja í
rökrétt samhengi en matið ræður því hvort fram hafi komið sönnun sem ekki
verði vefengd með skynsamlegum rökum. Ljóst er að réttarfarsreglur um rök-
stuðning dóma svara því ekki hvernig dómstólum beri að taka á þessum vanda-
málum.
Hér hefur verið gerð tilraun til að setja fram viðeigandi skilgreiningar á inni-
haldi réttarreglna um rökstuðning dómsúrlausna og nefnd hafa verið dæmi um
fjölbreytileg tilvik í dómum þar sem reynt hefur á framkvæmd reglnanna. Þetta
ætti að veita nokkra innsýn í viðfangsefni og verksvið dómara. Bent hefur verið
á að rökstuðningur dómara þarf að vera skýr, skiljanlegur, skynsamur, sannfær-
andi og viðeigandi. Virðing fyrir dómstólum ætti að haldast í hendur við það
hve vel dómstólum tekst að uppfylla þessar kröfur.
85 „Um atvik er oft erfitt að komast að niðurstöðu, þegar segja má að sönnunargögnin bendi hvert
í sína áttina“. Þór Vilhjálmsson: „Rökfærsla í dómum og stjórnvaldsákvörðunum", bls. 383.
220