Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Blaðsíða 64

málinu í skefjum. „Fjölgun mannkyns um tvo og hálfan milljarð og sér í lagi
stækkun stórborga við sjávarsíðuna í öllum heimsálfum, vaxandi efnaiðnaður
og óhófleg notkun tilbúins áburðar í landbúnaði eru allt dæmi um þróun sem
hefur aukið álag á lífríki hafsins langt umfram þær aðgerðir sem gripið hefur
verið til varnar mengun á sama tíma“.n
Nokkrir alþjóðasáttmálar hafa verið gerðir með það að markmiði að vernda
lífríki sjávar gegn mengun frá landi en því miður hafa þeir ekki skilað ásætt-
anlegum árangri. Ymist eru sáttmálar þessir ekki bindandi að lögum, ná ein-
ungis yfir takmarkað svæði eða taka einungis til ákveðinnar tegundar mengunar
á meðan engin lög eða reglur ná yfir aðrar tegundir eða uppsprettur mengunar.
Alþjóðasáttmálar á þessu sviði ná einungis til lítils hluta af heimshöfunum í dag
og því er alþjóðlegur venjuréttur og grundvallarreglur laga mikilvæg réttar-
heimild. Eins og fram mun koma í eftirfarandi samantekt eru þær réttarheim-
ildir því miður einnig mjög gloppóttar á þessu sviði.
4.1 Réttarvenja
Réttarvenja í alþjóðarétti er almennt metin úr frá viðurkenningu réttarins sem
óskráðra laga og hvort ríki hegði sér samkvæmt henni í framkvæmd. Vegna
þess hve umhverfisréttur hafsins er ungur að árum er óvíst að nokkur réttar-
venja hafi skapast á þessu sviði. Fræðimenn leyfa sér allavega sjaldan að full-
yrða slíkt - taka yfirleitt ekki dýpra í árinni en að segja að ákveðnar reglur
kunni að vera orðnar að réttarvenju. Þrátt fyrir jákvæða þróun við stefnumörkun
í umhverfismálum hafsins, bæði á landsvísu sem á alþjóðlegum vettvangi, hafa
ítarlegar réttarvenjur ekki enn skapast á þessu sviði.12
Viðamestu heimildirnar um réttarvenjur á þessu sviði er oft að finna í al-
þjóðasáttmálum. Slíkir sáttmálar skjalfesta oft reglur sem viðurkenndar hafa
verið sem réttarvenjur og talið að réttarvenja hafi skapast ef ríki sem ekki er
aðili að alþjóðasáttmála telur sig samt sem áður bundið af honum. Dæmi um
slíkt eru vandfundin á sviði mengunar sjávar frá landi og almennt eru mjög fá
dæmi, ef nokkur, um réttarvenju á þessu sviði.13
4.2 Grundvallarreglur laga
Samkvæmt 38. gr. stofnskrár Alþjóðadómstólsins,14 eru „grundvallarreglur
laga, sem viðurkenndar eru af menningarríkjum“ einnig réttarheimildir að al-
þjóðarétti. Hér verða stuttlega reifaðar helstu grundvallarreglur umhverfisréttar
er telja má að gildi um mengun sjávar.
11 Magnús Jóhannesson: „Vemdun hafsins fyrir mengun".
12 Brubaker. bls. 58.
13 Brubaker, bls. 60.
14 Samþykkt í San Fransiskó 26. júní 1945 og gekk í gildi hinn 24. október 1945.
230