Tímarit lögfræðinga - 01.11.2000, Side 66

inda af ásetningi og í illfýsnum tilgangi er almennt viðurkennt á alþjóðavett-
vangi og hefur reglan í slíkri þröngri merkingu unnið sér sess sem grund-
vallarregla laga samkvæmt 38. gr. stofnskrár Alþjóðadómstólsins. Að öðru leyti
hefur grundvallarregla þessi þó ekki haft mikil áhrif að alþjóðarétti þar sem ríki
hafa ekki getað komið sér fyllilega saman um inntak hennar né viðurkennt hana
að fullu sem grundvallarreglu laga.23
Náskyld grundavallarreglunni um misnotkun réttinda er grundvallarreglan
um nágrannarétt sem bannar ríkjum að framkvæma, styðja eða viðhalda fram-
kvæmdum innan sinnar lögsögu er valdið geta tjóni innan lögsögu grannríkis.
Þrátt fyrir að innihald meginreglu þessarar sé talið gleggra en meginreglan um
misnotkun réttinda, þar sem hún reynir að skilgreina ákveðin réttindi og skyldur
ríkja og er hluti af landslögum margra landa, hefur hún verið talin „ónákvæm
og veita litla leiðbeiningu um hvernig ríki skulu haga sér“.24
4.2.3 Reglan um forsjá ríkja
Meginreglan um forsjá ríkja25 veitir strandríkjum þann rétt, og leggur jafn-
framt á þau þá skyldu, að koma í veg fyrir mengun meðfram ströndum sínum.
Samkvæmt þessari meginreglu er strandríkið forsjáraðili þess hluta sjávar er
liggur meðfram ströndum þess og er talið bera ábyrgð gagnvart öðrum þjóðum
heims á mengun þess svæðis því mengun þar dregur úr heildarverðmætum auð-
linda hafsins.26 Útfærslur þessarar grundvallarreglu má finna í nokkrum al-
þjóðasáttmálum, þ. á m. Hafréttarsamningi Sameinuðu þjóðanna.27
4.2.4 Bótaábyrgð
Almennt er viðurkennt að ríki beri ábyrgð á athöfn eða athafnaleysi er leiðir
til brots á venjurétti.28 A sviði mengunar sjávar frá landi er hins vegar ekki fylli-
lega ljóst hver skylda ríkja er samkvæmt venjurétti og þar með verður bóta-
ábyrgð þeirra einnig óljós. Hér vegur þungt að oft er erfitt að sanna orsakatengsl
á þessu sviði enda mengun frá landstöðvum oft afleiðing fleiri athafna er tvinn-
ast hafa saman. Grundvallarreglur um bótaábyrgð virðast því ekki hafa haft
mikil áhrif á hegðun einstakra ríkja á þessu sviði og mörg ríki viðurkenna enga
bótaábyrgð vegna mengunar frá slysum eða iðnaði.29
23 IJrubaker, bls. 64-65.
24 Iiruhaker, bls. 65-66.
25 Á ensku custodianship.
26 Iirubaker, bls. 65.
27 Hafréttarsamningur Sameinuðu þjóðanna var samþykktur í Montego Bay hinn 10. desember
1982 og gekk í gildi hinn 16. nóvember 1994. Ákvæði 2. mgr. 194. gr. hans er svohljóðandi:
„Ríki skulu gera allar nauðsynlegar ráðstafanir til að tryggja að starfsemi undir lögsögu eða stjóm
þeirra sé hagað þannig að hún valdi ekki mengunarspjöllum í öðrum ríkjurn og umhverfi þeirra og
að mengun af völdum atvika eða starfsemi undir lögsögu eða stjórn þeirra berist ekki út fyrir
svæðin þar sem þau beita fullveldisréttindum samkvæmt samningi þessum“.
28 Brubaker, bls. 60.
29 M’Gonigle, bls. 180.
232