Árbók Háskóla Íslands - 02.01.1918, Page 42

42
þess að gleðjast, þarf maður að halda, að eitthvert happ
hafi borist sjálfum manni eða öðrum til handa. Af þessu
leiðir geðhriíin og geðshræringuna. Hún er þvi jafnan af
skynrænum eða hugrænum uppruna eða hvorttveggja.
En hún getur aldrei verið af hreinum likamlegum uppruna,
eins og þeir James og Lange hjeldu fram.
En hyggjum nú sjerstaklega að hræðslunni.
Hver eru þá fyrstu upptök bræðslunnar og hvar er fyrstu
hræðslumerkin að íinna? Er þeirra að leita í þeim almenna
eiginleika, að öllum lífsverum verði ,hverft við‘, ef þær
verða fyrir einhverjum sviplegum, óvæntum eða mögnuðum
áhril'um? Líklegast. En þá verður felmturinn fyrsti vottur
hræðslunnar og svo smá magnast hún og skýrist alla lcið
upp að olboðinu.
l3au aíbrigði hræðslunnar, sem greind hafa verið á is-
lensku, munu helst þessi:
Fyrst er felmturinn, sem kemur skyndilega yfir mann
við óvænt áhrif, þrusk, hljóð eða þvl. Er liann því slcyn-
rænn og eins og þegar er tekið fram (hls. 21) í ælt við ó-
vænið eða beint áframhald af því.
IJá er skelkurinn þessu likur, en hefir oft meiri áhrif
á hjartað og allan likamann, shr. orðatiltækið, að manni
skjóti skelk í bringu.
I3á er stuggurinn, sem táknar það, að maður hafi
fengið slugg á einhverju, sbr. orðin andstygð og viðurslygð,
að mann sluggi við einhverju og að maður hálf-hræðisl
það þessvegna.
I3á er geigurinn, sem er óákveðnari, sbr. orðatiltækið,
að maður hafi geig af einhverju. Hann getur bæði verið
skynrænn og hugrænn, geigur við eillhvað, sem maður
skynjar, eða eitthvað, sem maður gerir sjer í hugarlund.
IJá kemur kviðinn, sem er hugræn horfkend, því að
máður kvíðir því ókomna, þvi sem enn er ekki komið á
daginn, og geiir sjer þá meira eða minna Ijósa hugmynd
iiiii það.
lJá kemur beygurinn til sögunnar, sem einnig er hug-
rænn’ en óákveðinn eins og geigurinn, sbr. orðatiltækið, að
maður hafi hálfgerðan beyg af einhverju.
IJá kemur óttinn, sem einnig er hugrænn, en sterkari
en beygurinn. Mann óar við einhverju og maður ótlast það,