Hugur - 01.01.1997, Page 21

HUGUR
Sannleikur og suttungamjöður
19
fyrrnefndu þekkinguna er hæfni til innlifunar, samanber það sem ég
sagði í upphafi máls míns um innlifun sem tæki til að öðlast
skáldlega visku.
Palmer notar hvergi orðasambandið „þögul þekking" í rökfærslu
sinni en ljóst er að við erum á svipuðu róli. Hann vísar til kenninga
Wittgensteins um muninn á því að segja og sýna og staðhæfir að
skáldskapurinn sýni en segi ekki beinum orðum. Sú þekking sem
aðeins er hægt að sýna, ekki segja frá, hlýtur að vera þögul þekking.
Ég ætla ekki að fara nánar út í þá sálma en sný mér aftur að kenn-
ingum Wittgensteins um tilfinningar. Heimspekingurinn austurríski
segir að það sé ekki tilviljun að við erum yfirleitt sáttari um rétta
beitingu lita- en kenndahugtaka. Vissulegu lærum við að beita báðum
gerðum hugtaka með sama hætti, þ.e. með aðstoð handfastra dæma.
Vandinn er sá að dæmin eru miklu flóknari og margþættari þegar
tilfinningar eru annars vegar. Hugsum okkur að við sjáum mann sem
nýr höndum saman í sífellu og hefur flöktandi augnaráð þegar fólk er
til staðar. Við höfum góða og gilda ástæðu til að ætla að tilfinningar
mannsins valdi þessari hegðan. En við verðum að þekkja aðstæðumar
til að geta ráðið í þessar rúnir, skilið hegðun mannsins. Hafi
viðkomandi verið tekinn fyrir búðahnupl gæti órói hans stafað af ótta
við afleiðingarnar. Sé kona til staðar sem hann þráir án þess að fá
gæti óróinn stafað af ástarsorg. Svo kvað Ólöf frá Hlöðum:
Dýpsta sæla og sorgin þunga
svífa hljóðlaust yfir storð.
Þeirra mál ei talar tunga
tárin eru beggja orð.24
Aðeins með því að þekkja kringumstæður þess grátbólgna getum við
gert okkur vonir um að vita hvort tárin em gleðitár eða sorgar. Aðeins
með því að skilja flókinn samleik svipbrigða, látæðis og ytri að-
stæðna læra menn rétta beitingu tilfinningahugtaka. Þessi flókni sam-
leikur verður ekki gripinn í formúlum. Við verðum að beita þumal-
fingursreglum sem við lærum af reynslunni einni saman. Er við
setjum fram staðhæfingar um tilfinningar sjálfra okkar og annarra
erum við eins og dómarar sem dæma eftir dómhelguðum fordæmum,
ekki laganna bókstaf. í réttarkerfi sem byggir á dómhelgi fremur en
24 T.d. í Ferskeytlunni (Reykjavík 1993), bls. 30.